Als je als tiener van Pink Floyd’s muziek hield, en dat deed ik, was een concert van die band bijwonen bijna onmogelijk: te ver, te duur, niet thuis kunnen komen, niet in Nederland. Daarbij; Pink Floyd gaf niet zoveel concerten en deed nauwelijks iets aan interviews. Het was een wat mysterieuze groep, maar wel met prachtige muziek. Er was wel een film, ‘Live at Pompeii’, maar die zien was ook al niet zo eenvoudig. Gelukkig kwam de film op een bepaald moment op de televisie, maar dan wel op een zender die wij thuis niet hadden. Vreemd genoeg konden kennissen van mijn moeder twee straten verderop die wel ontvangen. Aldus kon ik in een vreemd huishouden en in glorieus zwartwit de film alsnog zien. Indrukwekkend vond ik de muziek die vergezeld ging van de beelden uit het oude Pompeii.

Later werd de film uitgracht op een videoband (VHS), maar niet iedereen had toen een videobandafspeelapparaat. Pas in de jaren tachtig en kon ik de beelden op mijn gemak en in kleur bekijken. Een hele verbetering was de ‘Director’s Cut’ uit 2003, maar de muziek uit de film bleef waar die was: alleen bij de film. De uitvoering van ‘Echoes’ vond ik namelijk een hele mooie, alleen jammer dat die in twee stukken gehakt was. Hoe dan ook wilde ik graag de muziek op cd om die vaker te kunnen luisteren. Dat kon, maar niet op een legale wijze.

In 2017 gebeurde er iets vreemd. Bij de eerste versie van ‘The Early Years 1972 Obfusc/ation’ zat een aparte cd. Die moest omgewisseld met de in het audiobook. De cd in het audiobook bleek te soundtrack van Pompeii te zijn, inclusief een niet geknipte versie van ‘Echoes’.  De wissel-cd was de gewone versie van ‘Obschured By Clouds’. Ook leuk, maar die hadden we natuurlijk al. Was dit een vergissing? Zo ja, dan was het wel een mooie. Ik was er blij mee. Het mysterie werd opgelost, want bij de tweede worp waren beide cd’s in het audiobook opgenomen.

Dit jaar (2025) is er plotseling een opleving voor wat betreft de film en de muziek. De filmbeelden zijn opgepoetst; de film draait zelfs in IMAX theaters. De muziek wordt voor het eerst officieel uitgebracht op cd en lp, maar dan wel weer met een gehakte ‘Echoes’. De inmiddels niet meer te missen Steven Wilson heeft gezorgd voor een nieuwe mix, helderder en warmer. Pink Floyd’s drummer, zo’n beetje de archivaris van de band, laat weten dat film en muziek een andere rol speelden dan dat bandleden dachten: “It was far more important than we ever gave it credit for.”

Terug naar 1971. Regisseur Adrian Maben (1942- ) was jong en had wilde plannen. Net als ik hield hij van Pink Floyd’s muziek. Hij wilde de band graag filmen tijdens een concert en de beelden vergezeld laten gaan van schilderijen van moderne kunst zoals die van De Chirico, Christo, Magritte en Tinguely. Dat idee werd afgewezen, maar Maben liet zijn idee niet los. In 1971 bezocht hij samen met zijn vriendin de Italiaanse (Romeinse) stad Pompeii. Pompeii is bekend geworden door de uitbarsting van de vulkaan Vesuvius in  het jaar 79 voor de start van onze jaartelling. Dat wordt aangeduid als 79vc (voor Christus). De rijke, florerende stad werd in heel korte tijd bedolven. Een dikke laag magma overspoelde de stad en haar inwoners. Honderden jaren later werden delen van de stad weer blootgelegd en talloze versteende gedaantes gevonden. Beetje bij beetje werd en wordt de stad gerestaureerd. De gevonden voorwerpen en kunstschatten worden tentoongesteld in een nabijgelegen museum. Een van de onderdelen van de stad is een amfitheater. Het theater bestaat uit een grote arena met plek voor duizenden toeschouwers. In de arena vonden gevechten plaats tussen gladiatoren onderling of met dieren, maar was ook plaats voor dans en muziek.
Na het bezoek aan het amfitheater ontdekte Maben dat hij zijn paspoort kwijt was en mocht van de bewakers even naar binnen om te zoeken. Al zoekend merkt Maben dat hij helemaal alleen in het reusachtige theater was. Het gaf hem een apart gevoel en meteen ontstaat een idee: “Wat als Pink Floyd hier zou spelen zonder publiek?”

In 1971 waren er nauwelijks concertfilms. We waren bekend met films van festivals als Woodstock, Altemont, Wight; festivals met duizenden bezoekers en meerdere bands. Maar een concert door één band zonder bezoekers, dat was behoorlijk nieuw en afwijkend. In feite, zo zei Maben het toen ook, was zijn idee het idee van een “anti-rock-movie”.

Met het nieuwe idee zocht Maben opnieuw contact met Pink Floyd. Dit keer vonden ze het wél een goed idee. De mannen van de Floyd hielden wel van experimenteren en een afwijkende aanpak. Men gaf ook nooit of hoogst zelden interviews. Een concert zonder publiek paste wel in hun visie. Ze stelden één eis: ze wilden wel live spelen.

Maben ging aan de gang en regelde de financiën via drie Europese omroeporganisaties. Het concert zou in Frankrijk, België en Duitsland op tv te zien zijn. Ook vroeg hij – niet onbelangrijk natuurlijk -   de gemeenteraad van Pompeii om toestemming te filmen in de oude stad én het terrein tijdens het filmen af te sluiten voor het publiek. Maben kreeg toestemming om, weliswaar tegen een fikse vergoeding, vier dagen te filmen.  

En zo staat de band, hun geluidsapparatuur, hun roadies, manager en de filmcrew op 4 oktober 1971 in het amfitheater. De crew van de band is drie dagen daarvoor met de truck en apparatuur vertrokken. De vier bandleden waren met het vliegtuig naar Napels gevlogen. Nadat alles ingericht was bleek er stroom tekort; na een paar tellen viel alle stroom uit. Spoedoverleg met het stadsbestuur. Besloten werd een kabel aan te leggen vanuit het stadhuis (of de kathedraal – daar zijn diverse verhalen over) naar het amfitheater. Dat werd een kabel van 750 meter lang. Een en ander duurde twee dagen, maar het verhielp het probleem. Wel zette het verhelpen van het euvel meer tijdsdruk op de hele onderneming.

Gedurende de tijd die nodig was de kabel en aansluiting te regelen besloot Maben de band  alvast te filmen in een andere setting. Het vulkanische landschap van Solfatara bestaat uit rots, steen en warmwater bronnen en is, kortom, ideaal voor eventueel aanvullend materiaal. Wat niemand van de crew wist, was dat de dag die Maben had uitgekozen naar Solfatara te gaan, een zondag, een katholieke feestdag was ter ere van de Heilige Maagd van de Rozenkrans. Die viering bestaat uit een processie tussen de kathedraal van Pomeii en het Piazza Garibaldi in Napels. Honderden mensen op de weg. Het wachten om verder te kunnen gaan duurde zo’n drie uur. Maben had dat ook wel kunnen filmen als aanvulling. Dat was misschien best interessant geweest. Nadat de processie voorbij was ging de rit verder en konden opnames in Solfatara gemaakt worden.

Nadat alles naar behoren functioneerde kon het eerste werk opgenomen worden: ‘Echoes’. Dat is het lange nummer van het album ‘Meddle’. Dit moeten we even plaatsen in het juiste tijdsperspectief. De opnames in Pompeii vinden plaats begin oktober 1971. ‘Meddle’ was eind juli ’71 gemixt en klaar, maar lag nog niet in de winkels. Dat gebeurde pas op 30 oktober in de USA en 5 november in de UK en Europa. In die zin is ‘Echoes’ gloednieuw. Dat geldt ook voor ‘One Of These Days’ en ‘Seamus’, hier ‘Mademoiselle Nobs’ genoemd. Werk dat al langer meeging is: ‘Careful With That Axe, Eugene’, ‘A Saucerful OF Secrets’ en ‘Set The Controls For The Heart Of The Sun’. Die drie staan namelijk ook al in een live-versie op ‘Ummagumma’ (1969). En over dat album gesproken. Menig ‘fan’ verwonderde zich over de sterk uitgebreide geluidsinstallatie vergeleken met die op de achterkant van de hoes van ‘Ummagumma’. Op de vraag daarover antwoorde Gilmour na afloop van het vertonen van de film dat die ongeveer vier keer groter was als toen. Dat is te zien, zowel in kwantiteit als formaat. Wat niemand toen wist: het zou nog veel meer worden…

Overigens was het theater bij het spelen niet helemaal verlaten. Een aantal kinderen wist alsnog toegang te krijgen en mocht blijven. De bofkonten! De durfallen onder het clubje vroegen zelfs handtekeningen. Zouden ze die nu nog hebben?

Dat er werk van ‘Meddle’ gespeeld ging worden wist Maben van te voren niet. Hij had een script gemaakt gebaseerd op ouder werk. Het werk dat hij kende van ‘Ummagumma’. Maben had niet gerekend op de voortvarendheid van manager Steve O’Rourke en de invloed van de bandleden. Kort voordat alles ingericht zou worden drukte O’Rourke Maben een test-persing van ‘Meddle’ in handen met de mededeling dat de band twee nummers van dat album wilde spelen: ‘Echoes’ en ‘One Of These Days’. O’Rourke zag er natuurlijk ook een goede manier in om het album via de film onder de aandacht te brengen. Het kostte Maben een nacht flink doorwerken om het klaar liggende script opnieuw rond elkaar te krijgen.

‘Echoes’ dus. In de film en op het officiële album uit 2025 is dat werk in twee delen geknipt. Het waarom is nooit uitgelegd. Ik vind het niet fijn om zo’n prachtig werk te ontdoen van de sfeer en het pad naar het majestueuze eind ervan. Bij de 2025-release zegt Mason daarover: “I don’t remember any stops and starts to go back to any one section. I have no memory of anyone shouting ‘Cut’!” Toch weten we niet anders. Gelukkig zit er in de 2017-box wel een onversneden ‘Echoes’.

Wat in de film opvalt is dat Nick Mason met zijn drumstel door het hele concert heen nogal dominant in beeld is. Kijk je naar hoe het er in het amfitheater uitziet, dan zie je een halfrond railspoor waaroverheen de camera kan rijden. Mason zit in het centrum daarvan. Roger Waters en Rick Wright zijn nauwelijks in beeld. Dat was natuurlijk niet de bedoeling. Het idee was de groep te filmen met 35mm film; de film geschikt voor een groot doek. Maar de filmrollen vlogen er doorheen. Bovendien drong de tijd. Maben gebruikte daarom ook zogenaamde ‘handheld camera’s’. Bij montage bleek het merendeel van die opnames niet bruikbaar. Dus moest er iets. Dat is de reden dat Mason (te) veel in beeld is. Een oplossing werd gevonden door sfeerbeelden toevoegen. Dat zijn de beelden uit Solfatara, maar ook beelden die Maben tijdes het wachten op stroom gemaakt had in het Nationale Archeologisch Museum van Napels.. Kwam er toch nog wat kunst erbin de film voorij. Een derde verbetering is extra studio-opnames toevoegen. Die zijn gemaakt tussen 13 en 20 december in Studio Europasonor, Parijs. Dat zijn de opnames met de lampen achter de band. Die lampen stonden ook in het amfitheater. In eerste instantie viel mij niet eens op dat deze beelden ergens anders gemaakt zijn. De groep staat daar voor een zogenaamd groen scherm’ zodat er geen achtergrond is. Daarmee kunnen andere filmopnames als achtergrond gebruikt worden. Dat is ook hier gebeurd. Die techniek stond echter nog in de kinderschoenen en eigenlijk was niemand er tevreden over. Alternatieven waren er echter ook niet.
 
Er is nog een ander element waarin je kunt zien dat er diverse opnames gebruikt zijn. Zo zijn er delen waarop Gilmour zijn T-shirt, dat hij uit had, weer aan heeft, opnames waarop Wright respectievelijk wel en geen baard heeft en delen waarop Mason ‘plotseling’ geen zonnebril meer opheeft. De duivel zit hem in de details…

Tijdens de opnames in Parijs werd gesuggereerd dat het misschien leuk was ‘Seamus’, de blues-achtige, hondenblaffende slottrack van ‘Meddle’  live uit te voeren. Maben kende de dochter van circusdirecteur Joseph Bouglione, Madonna. Madonna had een hond genaamd Nobs. Nobs deed haar geblaf onder geaai van Wright en een klopje van Gilmour. Als bedankje werd deze versie naar haar genoemd: ‘Mademoiselle Nobs’.

Met veel montage en een toch wat andere insteek dan verwacht was de film uiteindelijk klaar. De première vond plaats op 2 september 1972 tijdens het International Film Festival in Edinburgh. Er was ook een voorstelling gepland in december in het Rainbow Theatre, Londen, maar die werd afgelast, omdat de film nog geen filmkeuring had. Alsnog vertonen zou problemen kunnen opleveren met de gevestigde bioscopen. Tsja.

Ondanks de première was Maben niet tevreden met het uiteindelijk resultaat. Hij vond de film te kort. Na overleg met het management en de heren van Pink Floyd mocht Maben enkele shots maken tijdens opnamesessies. De band zat namelijk inmiddels weer in de studio, bezig met een volgende album. Dat zou ‘Dark Side Of The Moon’ worden. Maben filmde de groep tijdens het eten waarbij Mason een korstloos (!) stuk appeltaart vraagt, maar ook Richard Wright die piano speelt bij ‘Us And Them’ en Gilmour die gitaar speelt bij ‘Brain Damage’. Tussendoor zie je enkele studiobeelden en enkele gesprekken onderling. Uniek materiaal. Nog niet eerder was Pink Floyd zo open en de mensen achter de muziek zo zichtbaar.

Met het toegevoegde materiaal kwam de lengte van de film uit rond de 80 minuten. Dan heb je wat. Maar het live-concert werd hierdoor wel meer en meer onderdeel van een documentaire-achtige film. De première van de ‘extended version’ was op 10 november 1973 in Montreal, Canada. Vervolgens was de film her en der in bioscopen en op de televisie te zien. Dat was het moment dat ik de film ook zag. Of de film toen succesvol was is niet helemaal duidelijk. Maben viel het succes niet tegen, maar de film raakte enigszins uit beeld door de glorieuze entree van ‘Dark Side Of The Moon’. Het enorme succes van dat album was zo dominant aanwezig dat daar alle aandacht naar ging.

Toch bleef de vraag naar de film. Veel mensen kennen Pink Floyd alleen van deze film. Inmiddels was het VHS-tijdperk ten einde en rukte de DVD op. Om de film geschikt te maken voor DVD bekeek Maben ‘Pompeii’ nogmaals en besloot over te gaan tot een al wat meer gebruikelijke ingreep: de ‘director’s cut’ (2002). Zo’n toevoeging verhoogt de verkopen vaak ook nog eens. Maben voegde de opnames van ‘On The Run’ toe. Daarin is Roger Waters met de VSC3 synthesizer te zien. Ook werden enkele opnames die Maben in Napels gemaakt had toegevoegd en voegde hij meer opnames met de bandleden toe. Helemaal nieuw waren de beelden van de ruimtevaartmissies van het ‘Apollo’-project. Maar wat daar het nut van was of is, is mij niet duidelijk.  Wat hij ook als bonus op de DVD zette was de eerste, korte versie van de film, het concert alleen.

Al met al genoeg redenen om inderdaad deze versie in huis te halen. Een mooie verpakking deed ook nog iets. Voorlopig leek dit de definitieve versie.

In de wereld van de muziek is het altijd goed het onverwachte te verwachten. Wat niemand verwacht had gebeurde namelijk: een reprise in Pompeii. 44 Jaar nadat Pink Floyd in het amfitheater gespeeld had keerde David Gilmour er terug. Pink Floyd bestond niet meer de individuele leden hadden elk zo hun eigen successen geboekt. Gilmour had net zijn album ‘Rattle That Lock’ (2015) uitgebracht en deed een wereldwijde tournee om het album te promoten. Iedereen had herinneringen aan Pompeii, waarom daar niet nog eens opgetreden, maar nu wél met publiek? Goed idee! Het concert werd gefilmd en voorzien van documentaire beelden. Je ziet Gilmour met partner Polly Samson en Adrian Maben door de catacomben lopen, herinneringen ophalend aan toen. Maben vertelt dat er nog steeds mensen naar Pompeii komen om de plek te zien waar Pink Floyd gespeeld had. Natuurlijk doet Pompeii, de stad daar een toeristsich voordeel mee. In de gangen was op dat moment – toevallig (!) -  een expositie over het filmen in 1971. Op aanwijzing van Samson maakt Gilmour wat foto’s van zijn foto’s daar. Het ziet er heel gezellig uit. Overigens is de installatie die Gilmour in 2016 in in om het amfitheater zet een tig-voud van die uit 1971.

Pink Floyd live in Pompeii leeft. Meer dan iemand ooit gedacht had. Dat is dan uiteindelijk de reden dat de film opnieuw aangepakt wordt. Bewerkt voor 4K resolutie en geschikt voor IMAX-bioscopen. Her en der worden enkele nieuwe beelden toegevoegd, waaronder mozaïeken die Maben indertijd al in Napels gefilmd had. Er was meer beeldmateriaal, maar dat bleek inmiddels weggegooid te zijn door een ietwat overijverige conservator van Film du Bois Dárcy waar het filmmateriaal bewaard werd. Dit tot frustratie van Maben die graag Mason’s solo-achtige optreden had willen aanpakken. Er dook nog wel materiaal op in de archieven van de groep zelf. Dat was dan wel weer prettig, maar daarmee kon hij niet het evenwicht brengen dat hij gehoopt had.

Net als het beeld wordt ook het geluid aangepakt en wel door de alom aanwezige geluidsmixer Steven Wilson. Wilson blijft zoals gewoonlijk af van wat er al is, maar zorgt voor meer helderheid, dynamiek en verwijdert geluidsdipjes en onnodige ruis. De muziek klinkt daardoor met een dimensie die eerder niet te horen was.
Zowel muziek als beelden worden in nieuwe verpakkingen op de markt gebracht, maar wel onder de naam ‘Pink Floyd at Pompeii – MCMLXXII’ (2025). De muziek separaat en voor het eerst officieel. Gek genoeg dan weer niet in een Pink Floyd-achtige verpakking. Zowel op DVD/Blu-ray als cd/lp staat in koeienletters de naam van de band. Dat kennen we eigenlijk niet. Ook staat het logo van Columbia (Sony) voorop de verpakkingen. De missing link is weliswaar toegevoegd aan de canon, maar blijkbaar wel met enkele concessies.

De beelden van ‘Pink Floyd at Pompeii – MCMLXXII’, zijn dezelfde als de tweede versie van de film, de film uit 1973 dus met beperkte beelden van de opnames van ‘Dark Side Of The Moon’. Het zijn niet de beelden van de ‘Director’s Cut’. Wel toegevoegd is de kortere concertfilm. Wil je meer, dan blijft de ‘Director’s Cut’ toch nog nodig.

Hoe dan ook: de rererelease werd een enorm succes: uitverkochte bioscopen en veel media-aandacht. Het album belandde in diverse landen op de 1e plek. Pink Floyd was terug.

Dat de film alle tijd behoorlijke impact had was niet eerder zo duidelijk boven water gekomen. De groep was na het maken van de film te druk met hun eigen zaken om er veel aandacht voor te tonen. Mason: “by the time the film came out we were moving on.” Ik kwam, ik zag en ik ging verder, zoiets.
En dat verder bracht nog veel moois. Fijn is dat de muziek uit Pompeii nu in de rij Pink Floyd cd’s kan en de film nogmaals scherp bekeken kan worden. Mooi om de band live te zien en de manier waarop ze 54 jaar geleden muziek maakten. Zo blijven de echo’s (‘Echoes’) uit het verleden nog steeds klinken.