Pink
Floyd: Obscured by Clouds/La Vallée In nevelen gehulde zoektocht naar het muzikale zelf
‘Obscured by Clouds’ was voor Pink Floyd een tussendoortje
van ‘Meddle’ op weg naar ‘Dark Side of the Moon’, maar bleek
toch maar dan dat.
De muziek op het album was voor de film La Vallée van Barbet
Schroeder, de regisseur waarvoor Pink Floyd eerder de
soundtrack ‘More’ leverde.
Na Meddle en de bekende lange nummer is ‘Obscured by Clouds’
vooral een album met korte songs, akoestische gitaren en veel
gitaarsolo’s.
Lees het verhaal van ‘Obscured by Clouds’ een album dat nog te
vaak onterecht staat in de schaduw van het Grote Succes.
Na ‘Meddle’, Pink Floyd’s zesde album, was de band, zoals dat
heet, “on tour”. Het jaar, 1972, zou een druk jaar voor de groep
worden. Naast de tournee waren de heren Floyd al bezig met een
volgend ‘project’. Roger Waters had zich meer en meer ontpopt
als de belangrijkste tekstschrijver en kwam met het idee een
album te maken rondom het hectische leven van de groep en de
ervaringen van oerlid Syd Barrett. Het overkoepelend idee
daarachter “wat maakt mensen gek?”. Barrett’s mentale
problemen, gecombineerd met zijn druggebruik, waren na Pink
Floyd’s allereerste album ‘A Piper at the Gates of Dawn’ (1967)
zo groot dat hij op een zijspoor gezet werd. Ooit met het idee
om naar analogie van Beach Boys’s tekstschrijver Brian Wilson
vanaf de zijlijn songs aan te leveren, maar in praktijk kwam
daar niets van terecht. Met opvolger David Gilmour (1946-
/gitaren, zang) kozen Rick Wright (1943-2008/keyboards, zang,
vibrafoon), Nick Mason (1944- /drums, percussie) en Roger Waters
(1943- /basgitaar, akoestische gitaar, zang) voor een andere,
muzikale benadering. Dat had geleid tot albums als ‘A Saucerful
of Secrets’ (1968), ‘More’ (1979), “Ummagumma’ (1969), ‘Atom
Heart Mother’ (1970) en meest recent ‘Meddle’ (1971). Albums met
lange nummers, uitgewerkte thema’s, experimenten, elektrische
muziek, geluiden uit het dagelijks leven vertaald naar muziek en
een quadrafonisch – rondom- geluidssysteem. Pink Floyd was de
tijd vaker vooruit en stond te boek als een van de meest
experimentele, progressieve of “far out” bands. Men had dus een
naam opgebouwd. De druk om steeds weer met iets nieuws te komen
was dan ook hoog. Water’s nieuwe concept kreeg langzaam gestalte
onder de voorlopige naam “A Piece for Assorted Lunatics”. Later
zou dat ‘Dark Side of the Moon’ worden. De muziek voor dat album
liet zich in aanvang heel anders beluisteren. Tijdens de tournee
van 1972 was al iets te horen van wat komen zou. Op 20 januari
1972 werd het publiek in The Dome, Brighton getrakteerd op de
eerste live-versie. En die is nogal afwijkend. Het concert is
niet officieel uitgebracht, maar wel te horen op enkele
bootlegs. Even een kleine aantekening: Pink Floyd voerde nieuw
werk live vaak veelvuldig uit voordat het op een album kwam. Dat
bleek goed voer voor bootleggers. Het principe was niet alleen
gebruikelijk bij Pink Floyd, ook bij andere bands ging dat zo.
Door bootlegs, maar ook door kwaliteitseisen van bandleden zelf
draaide in de tijd echter de werkwijze naar eerst een album,
gevolgd door concerten.
Temidden van de voorbereidingen van een nieuw album en tijdens
de lopende tournee kreeg Pink Floyd een uitnodiging van
regisseur Barbet Schroeder (1941- /filmregisseur) om voor zijn
nieuw film, La Vallée, de soundtrack te maken. De vraag was niet
heel verrassend, in 1969 had Pink Floyd de muziek verzorgd bij
diens film ‘More’. Maar daar bleef het niet bij. In 1970 was
Pink Floyd gevraagd om de muziek te verzorgen bij Michelangelo
Antonioni’s ‘Zabriskie Point’, maar die samenwerking leidde tot
frustraties over en weer. Antonioni (1912-2007/filmregisseur)
besloot uiteindelijk slechts een klein deel van Pink Floyd’s
muziek te gebruiken en de filmmuziek uit te breiden met werk van
onder anderen Jerry Garcia, Grateful Dead, John Fahey, en The
Kaleidoscope. De soundtrack komt over als een onduidelijke mix
van stijl en richting, maar werd en wordt ondanks dat doorgaans
beter gewaardeerd dan de film, want ‘Zabriskie Point’ is
namelijk opgenomen in de lijst van “50 slechtste films van
topregisseurs”.
Van Pink Floyd’s sessies voor ‘Zabriskie Point’ circuleerden
jarenlang bootlegs, maar gelukkig kwam een deel terecht op de
bonusdisc bij de officiële re-release van de soundtrack (1997).
Omdat de opnames voor deze film belangrijk bleken bij ‘Dark Side
of the Moon’ kwam ‘The Violent Sequence’ – bekender als ‘Us and
Them’ - terecht op cd in de ‘Dark Side of the Moon Immersion Box
Set’ (2011) Uiteindelijk heeft Pink Floyd hun sessies zelf
uitgebracht in het vierde deel van ‘The Early Years 1965-1972’:
‘1970 Devi/Ation’ (2016).
La Valléé is een typische eind jaren ’60, begin jaren ’70 film
over een zoektocht van mensen naar onbekende, exotische werelden
en uiteindelijk zichzelf. Viviane (Bulle Ogier en de vrouw van
Schroeder), een welgestelde dame en vrouw van de Franse consul
in Melbourne, is in Nieuw-Guinea en krijgt via de bekende via
prachtige vogelveren te zien. Die wil ze wel hebben voor haar
winkel in Parijs. Naar de vraag waar die vandaan komen komt een
verhaal over een zeldzame, exotische vogel, levend in en ver,
donker oerwoud. Als je niet beter wist dat dit verhaal speelt
eind jaren zestig, dan zou je denken te doen te hebben met een
jaren ’50 cheap fantasy verhaal. Natuurlijk wil Viviane meer van
die veren ‘Toevallig’ komt ze in contact met vier Europese
reizigers die op zoek zijn naar ‘La Vallée’. Ze hebben een kaart
gevonden van “De Vallei van de Goden”. Viviane sluit zich aan
bij de groep en samen gaan ze op weg naar de oerwouden van New
Guinea. Ze bereiken de berg Giluwe en komen in contact met een
geïsoleerd volk, de Mapuga. De reis zelf, het contact met de
Mapuga blijken uiteindelijk een zoektocht naar het zelf te zijn,
“Wie ben ik?” en “Wat betekent beschaving voor mij?”. Het is een
botsing tussen westerse normen en een meer ‘traditionele’
levensstijl. De zoektocht naar de veren slaat om naar de
zoektocht naar een verloren gewaand paradijs. Dat paradijs is te
vinden is in de vallei, maar is op de kaart mysterieus
gemarkeerd met wolken. De groep gaat op reis, het onbekende
tegemoet. Het is een film die niet alleen een zoektocht is, maar
ook een verslag van een groep mensen (hippies?), vrije liefde,
jaren zestig thematiek.
Overigens zijn met deze korte samenvatting beide titels
verklaard: ‘La Valléé’ en ‘Obscured by Clouds’. Aan het eind van
het proces was er wat onenigheid tussen band en de maatschappij
die de film uitbracht. Dat was de reden da Pink Floyd hun
soundtrack uitbracht als ‘Obscured by Clouds’ en niet als ‘la
Vallée’. De film werd wel onder die laatste naam uitgebracht,
maar men had wel eieren voor het geld gekozen. Onder ‘La Valléé’
was op de filmaffiches te lezen: “Un film de Barbet Schroeder,
musique Pink Floyd ‘Obscured by Clouds’.”
Nog even een aardig feit in de reeks conceptuele continuïteit:
in de film speelt Monique Giraudy een kleine rol als… Monique.
We kennen Monique echter veel beter onder haar echte naam:
Miquette Giraudy. Giraudy is de vrouw van gitarist Steve
Hillage, is bekend van haar zang bij Gong en haar
synthesizerpartijen in de bands van Hillage (elders op de
LemonTree). Samen met manlief vormt Giraudy de “elektronische
dansband” System 7 en de “ambientversie” daarvan: Mirror System.
Om de muziek voor de film op te nemen boekte Pink Floyd in
februari studiotijd in Frankrijk: Château d'Hérouville. Dat
bleek financieel en belastingtechnisch het meest aantrekkelijk.
De studio dichtbij Parijs was bekend vanwege Portugese
Folkmuziek, maar later vooral door opnames van Elton John,
Jethro Tull en The Sweet. Net als bij ‘More’ werd de ruwe
montage van de film bekeken en scene-tijden genoteerd. Daarmee
ging men aan de slag. De tijd om met iets te komen was kort, er
was weinig materiaal, een Japanse tournee stond op de planning
en daarbij was er vooral aandacht voor het Lunatic-album.
Ondanks dat alles werd er geconcentreerd gewerkt. Net als bij
‘More’ leidde dat tot een mix van sfeervol instrumentaal werk en
dito songs. Er wordt over dit album gezegd dat de songs erop
voor Pink Floyd-begrippen kort zijn, maar als je kijkt naar de
songs op ‘Meddle’, ‘Atom Heart Mother’ én ‘More’ zie je dat er
in die zin weinig verschil is. De akoestische gitaren die voor
het eerst prominent op ‘Ummagumma’ opduiken en terugkeren op
‘Atom Heart Mother’ en ‘Meddle’ horen we hier veelvuldiger. Het
geluid daarvan is een mooie tegenhanger voor al het
elektronische geweld van Pink Floyd, maar nu komt dat element
echter nog meer op de voorgrond. Gilmour speelt naast
akoestische en elektrische gitaren, pedal steel guitar en de net
nieuw verworven VCS3 synthesizer, een van de eerste commercieel
beschikbare synthesizers. De VCS3 is veelvuldig te horen op
‘Dark Side of the Moon’. Rick Wright, eigenaar van de VCS3,
speelt die ook en daarnaast zijn traditionele instrumenten:
Hammond en Farfisa orgels, piano en Fender Rhodes elektrische
piano en vibrafoon. Waters bast en zingt, Mason drumt al dan
niet elektrisch. Hij had kort voor de sessies een eerste,
eenvoudige drummachine gekocht. Pink Floyd schroomde nooit
nieuwe elektronica te gebruiken. Na twee pittige opnamesessies
vond de mix plaats van 4 tot 6 april in Morgan Studios, Londen.
De uiteindelijke soundtrack bestaat uit 10 tracks, 6 op de oude
lp-kant A, 4 dus op de B-kant. De meeste songs, zeven, zijn
afkomstig van Gilmour met doorgaans teksthulp van Waters. Waters
liet het muzikale deel vooral over aan Gilmour, omdat hijzelf te
druk was met het komende album. Dat is te horen, gitaren
domineren namelijk op ‘Obscured by Clouds’.
Het album begint met twee instrumentals: ‘Obscured by Clouds’ en
‘When You’re In’. We horen VCS 3 klanken, elektrische gitaren en
een gedempt slagwerk in rustige vierkwartsmaat. ‘When You’re In’
sluit aan bij de openingstrack, iets ander gitaarthema. Je hoort
in ieder geval meteen dat we hier met Pink Floyd te maken
hebben.
De eerste song is ‘Burning Bridges’, gecomponeerd door Wright
(muziek) en Waters (tekst) en al dan niet samen gezongen door
Gilmour en Wright: “Bridges burning gladly merging with the
shadow Flickering between the lines. Stolen moments floating
softly on the air. Born on wings of fire and climbing higher.”
Het is een rustig, sfeervol nummer met net zo’n sfeervolle
gitaarsolo en mooi pedal steel-werk. ‘Burning Bridges’ sluit
zonder twijfel naadloos aan op de songs die we op de vorige twee
albums al kregen te horen.
“The Gold it’s In the…’ is van Waters (tekst) en Gilmour
(muziek). Het is een wat pittiger nummer, denk even aan de ‘Nile
Song’ van More: “All I have to do is just close my eyes to see
the seagulls wheeling in those far distant skies. All I wanna
tell you, all I wanna say is count me in on the journey, don't
expect me to stay.” Gilmour zingt weer en verzorgt wederom een
gitaarsolo.
‘Wot’s… uh the Deal?’ is ook van Gilmour (muziek) en Waters
(tekst). Hier akoestische gitaren, mooi pianowerk van Wright en
een afsluitende gitaarsolo. Gilmour zingt ook hier: “Heaven
sent the promised land. Looks alright from where I stand.
'Cause I’m the man on the outside looking in. Waiting on the
first step. Show me where the key is kept. Point me down the
right line because it’s time.” De song verwijst direct
naar de inhoud van de film. Het is met iets meer dan vijf
minuten langste track van lp-kant A. Die kant sloot/sluit af met
‘Mudmen’, een instrumentaal werk van Wright en Gilmour. Relaxt
nummer in echte Pink Floyd-traditie: vibrafoon, piano, Hammond.
Als Gilmour inzet met gitaar wordt het een iets zwaarder werk,
met VCS3 en pedal-steel. Dan keert de rust keert weer, maar met
nieuw accent van Hammond en gitaar. Mooi!
Lp-kant B opent met ‘Childhood’s End’ van Gilmour. Hij zingt het
ook: "You set sail across the sea of long past thoughts and
memories. Childhood’s end, your fantasies merge with harsh
realities. And then as the sail is hoist you find your eyes
are growing moist. And all the fears never voiced say you have
to make your final choice." Ook deze song is gebaseerd op
het filmthema. Het blijkt achteraf zijn laatste
solo-schrijfbijdrage aan Pink Floyd. Pas in het post-Waters
tijdperk componeert hij weer iets voor de band. ‘Childhood’s
End’ is een rustig nummer met gitaarsolo en veel Hammond. Het
lopende ritme zouden we vaker gaan horen.
“Free Four’ van Waters is zijn enige nummer op het album dat hij
zelf ook zingt. De nu bekende vierkwartsmaat wordt ingezet
gevolgd door VCS3 interrupties en een heavy-rock muziekdeel mét
gitaarsolo. Het is een typische Waters-tekst: "The memories
of a man in his old age are the deeds of a man in his prime.
You shuffle in gloom of the sickroom and talk to yourself as
you die. Life is a short, warm moment and death is a long,
cold rest. You get your chance to try in the twinkling of an
eye. Eighty years, with luck, or even less. So all aboard for
the American tour and maybe you’ll make it to the top. And
mind how you go, and I can tell you, ’cause I know, you may
find it hard to get off.” Het lekkere ritme zorgde ervoor
dat dit nummer, samen met ‘The Gold, Its in the…’ op single in
Italië, Nederland, Denemarken, Duitsland én Nieuw Zeeland (!)
werd uitgebracht. In Amerika werd het gecombineerd met ‘Stay’,
maar geen enkele versie leidde tot enig succes.
De titel van de song had overigens weinig de maken met de
vrijheid van vier, maar was een ‘grapje’. In Een bepaald Engels
accent wordt geteld als one, two, free, four. Lachen!
‘Stay’ is een song van Waters op muziek van Wright. De prachtige
song met typische Wright-pianopartij, wahwah-gitaar, vibrafoon
en Wright’s ietwat lijzige stem is misschien wel het mooiste
nummer van dit album: "Stay and help me to end the day. And
if you don’t mind We’ll break a bottle of wine. Stick around
and maybe we’ll put one down, 'Cause I wanna find what lies
behind those eyes I rise, looking through my morning eyes
surprised to find you by my side. Rack my brain and try to
remember your name to find the words to tell you good-bye."
‘Stay’ is weliswaar iets dat lijkt op een love-song, alleen “wie
is dit eigenlijk en hoe heette ze ook alweer?” duidt op iets
anders, eerder een “groupie for one night” dan een serieuze
liefde.
Het slotstuk, ‘Absolutely Curtains’, is van de hele band. Het is
een typisch Pink Floyd stuk, sferisch, spannend, opbouwend,
zweverig met ontlading en een rustig kabbelend eind. Je moet het
hard draaien/horen om die mooie climax tot je te nemen. De
stemmen aan het eind is van de Mapugavolk waardoor dit werk
meteen aan de film gelinkt wordt.
Voor de hoes werd gezien de onmin met de filmmaatschappij geen
directe link gelegd met de film. Soms zat er een roze sticker
op met daarop: ‘Music from La Vallée”. Maar, net zoals Pink
Floyd’s hoezen eerder stond er geen naam, geen titel op de
voorzijde. De hoes werd gemaakt door Hipgnosis, oftewel Storm
Thorgerson en Aubrey Powell, Floyd’s vaste hoezenmakers. Beide
heren hadden wat moeite om een passende hoes te vinden totdat
bij een projectie van een foto/dia van de film het beeld
onscherp/“out of focus” getoond werd. Dat beeld bestond uit spel
van kleuren en ‘bolletjes’ en dat werd meteen ook de voorkant.
Op de achterkant werden de bolvormen doorgetrokken in een
viertal cirkels met daarin drie filmbeelden en één met de namen
van songs et cetera. De hoes afgerond in de zin van ronde hoeken
en geen rechte zoals gewoonlijk bij lp’s. Door de ronde hoeken
zou de hoes in de winkels en platenbakken meteen opvallen en dat
was de bedoeling. Er was nog een ‘nieuwigheid’. De gladde kant
van het karton gebruikt voor de hoes werd in tegenstelling tot
anders de binnenzijde en de wat ruwere kant de buitenzijde. Het
beetpakken van de hoes gaf daarom een heel ander gevoel. Juist
deze andere benadering van vormgeving maakte de hoezen van
Hipgnosis zo bijzonder en dan moesten er nog een paar iconische
volgen.
Na de opnames voor ‘Obscured by Clouds’ ging Pink Floyd op
tournee, werkte verder aan het project rondom de Lunatics, nu
‘Dark Side of the Moon’ genoemd, verzorgde een concert in het
lege stadion van Pompeii en trad op als begeleidende band bij
het ballet van Roland Petit. Tijdens de opnames in Château
d'Hérouville bij Parijs maakte de Franse omroep, ORTF, enkele
filmopnamen en gaven Waters en Gilmour een interview. Die
beelden zijn boven tafel gehaald in bijgevoegd op de ‘1970
Devi/Ation’ box (2016). Het eerste deel is een collage van
foto’s met daaronder gemonteerd ‘Wot’s… uh the Deal’. Geen
bewegende beelden hier, die komen pas tegen het interview. Toen
leek in ieder geval alles nog pais en vree, dat zou later wel
anders worden. Over “wot’s the deal” gesproken. We horen Waters
zeggen dat “We have a great future” en dat zegt hij voordat
‘Dark Side of the Moon’ uitkomt. Ook leren we dat Pink Floyd
niet oefent, maar opneemt en platen maakt.
‘Obscured by Clouds’ werd op 2 juni 1972 uitgebracht en was
succesvoller dan voorganger ‘Meddle’. Het album kwam tot een 3e
plek in ons land en Denemarken, 5e in Italië en 6e in Engeland.
Daarna volgt een 19e plek in Duitsland en lagere scores in
andere landen. Inmiddels heeft het album een gouden status in
Duitsland en de USA en is zilver in de UK.
Na de eerste versie van ‘Obscured by Clouds’ volgde een reeks
met rechthoekige hoezen en het karton weer zoals standaard. In
het cd-tijdperk werd het rechthoekige boekje de norm en leek het
voorbij met de afgeronde hoeken. In Japan verschenen de
zogenaamde mini-lp-cd’s met authentiek uitgevoerde replica’s van
hoezen. Zo ook die van ‘Obscured by Clouds’, dus met ronde
hoekjes. In de 2007-verzamelboxbox ‘Oh by the Way’ zijn ook de
afgeronde hoeken te vinden. Sommige cd-versies, met name één
uit Nederland, kregen uitgebreidere boekjes met daarin
songteksten en filmfoto’s. Later werd dat het standaard boekje.
Een groep Pink Floyd-fans had/heeft nog steeds wat moeite met
‘Obscured by Clouds’, waardoor het album een beetje tussen wal
(Meddle) en Schip (Dark Side of the Moon) valt. In de lijn der
tijd is het echter een heel ‘normaal’ Pink Floyd album dat in
niets onderdoet voor de anderen. Dat de band zich ontwikkelt is
natuurlijk niet meer dan logisch, maar ‘Obscured by Clouds’ is
niet zomaar het album ‘ertussenin’, maar een volwaardig album op
weg van… naar. Ik heb het altijd een fijn, mooi album gevonden
en vindt daarbij zelfs Nick Mason aan mijn kant, want het is
naar zijn zeggen een van zijn favorieten. Opmerkelijk is dat de
muziek van de film bekender geworden is dan de film, iets dat
overigens bij ‘More’ ook gebeurde. Het zegt niets over
Schroeder’s kwaliteit als regisseur, maar wel iets over films in
een tijdgeest versus de kracht van muziek die -soms – die
tijdgeest overstijgt. ‘Obscured by Clouds’ lijkt soms wel bijna
letterlijk in nevelen gehuld, maar blijkt uiteindelijk een
verrassende, muzikale ontdekkingstocht op zichzelf.