Het geluid dat Rick Wright plotseling uit zijn orgel liet horen bleek de aanzet voor een nieuw, lang avontuur waarbij de ‘nietsen’ op hun plekken vielen.

Met ‘Atom Heart Mother’ bleek Pink Floyd achteraf niet blij, maar vormgever Storm Thorgerson was dik tevreden met de koe op de hoes. Bij ‘Meddle’ is de groep blij met de muziek, maar Thorgerson niet met het onderwateroor.

Lees het verhaal van Pink Floyd’s Medde, een album op weg naar iets groots en voorzien van een naam die niet terug te vinden is in een compositie.

Nadat pink Floyd genoeg ‘Atom Heart Mothers’ had losgelaten op diverse plekken in de Westerse wereld keerde de groep terug naar Good Old England en begon met het werk aan een opvolger. Dat viel nog niet mee. Er was nogal wat gebeurd bij het opnemen van het vorige album en dat had nogal wat stress opgeleverd. Niet iedereen was blij met het resultaat. Daarbij kon het met geluiden, een koor en een koperblazerssectie volgestopte titelnummer niet live gespeeld worden als op het album. Dat moest dus allemaal anders. Maar wat? En Hoe? Begin 1971 zat Pink Floyd in hun ‘eigen’ Abbey Road studio, maar de groep was de studio ontgroeid. De acht-sporen recorder daar was te beperkt voor de manier van werken. Bijzonder is dat twee kleinere studio’s, Air en Morgan, op dat moment veel geavanceerdere apparatuur in huis hadden dan de gerenommeerde Abbey Road. Dus ging men soms daar naartoe. Meestal onder leiding van John Leckie nam men muziekfragmenten op. Soms alleen, soms samen, soms niks en soms deed men maar wat. De band was moe van de vele tournees en moest zich echt zetten tot het maken van nieuw werk. Tijd en geld leken het probleem niet, de richting waarop Pink Floyd wilde wel. Er werd dagenlang gewerkt aan een bepaald geluid of werd onderzocht hoe geluiden het best opgenomen konden worden.
Een tijdlang experimenteerde Pink Floyd met huishoudelijke voorwerpen, ‘household objects’. Iedereen kent dat wel, je hebt een doos, doet er elastiekjes om en je hebt een soort ‘gitaar’ of je slaat met een pollepel tegen een pannendeksel en je hebt een bekken of gong. Nog bekender en op ‘Wish You Were Here’ gebruikt: je wrijft met een natte vinger over de rand van een deels gevuld wijnglas en je krijgt een bepaald geluid. Echter, het hele huishouden werd aan de kant geschoven nadat duidelijk was geworden dat er veel tijd en energie was gestoken in iets dat uiteindelijk net zo klonk als een gewone gitaar of basgitaar. Daarop ging men door met muziekfragmenten. Die werden allemaal netjes genoemd: ‘Nothing’, ‘Nothing 1’, ‘Nothing 2’, enzovoorts. Mason: “We simply suggested moods such as ‘first two minutes romantic’, ‘next two up tempo’. These sounds were called Nothings 1-24.” Zo werd een hele reeks ‘nietsen’ verzameld, maar er zat nog geen lijn of verband in. Soms leken delen Nothing in elkaar te passen, maar er was nog geen plan of helikopterview. De Nothings werden vervolgens samengesmeed tot ‘Son of Nothings’ en die vervolgens weer tot ‘The Return of the Son of Nothings’. Dat werd voorlopig de werktitel van het nieuwe album. Ook al kostte dit allemaal tijd, men had het hele proces zelf in de hand en daarmee de controle. De controle die ze bij het vorig album enigszins waren kwijtgeraakt.

Het opnameproces werd niet bevorderd door allerlei concertverplichtingen in eigen land, het overzeese vasteland, het Verre Oosten en Australië. Iedereen wilde die koe wel horen. Om het gat tussen de twee albums te verkleinen en de fans tevreden te houden paste platenmaatschappij EMI een veelgebruikte truc toe: een verzamelalbum. Op sublabel Starline werd daarop een goedkoop verzamelalbum uitgebracht: ‘Relics’ (1971). Daarop zijn oude ‘successen’ te vinden, B-kantjes en slechts één enkel nieuw werkje: ‘Biding My Time’, maar die laatste dan wel met Rick Wright op trombone! Het simpel ogende album is gestoken in een enkele hoes getekend door drummer Nick Mason. Mason had een soort muziekmachine bedacht, een hommage aan Heath Robinson en Rowland Emmet. Met de kennis van nu is het eerder een afbeelding van de werkwijze van zijn band dan een ode aan een ‘steam punk machine’. Wat opviel was dat naam van de band op de voorkant stond, iets waarvan de heren eigenlijk vanaf leken te zijn. Later liet Storm Thorgerson (Hipgnosis) een 3D versie van Mason’s helse machine maken. Die siert sommige cd-heruitgaven. Meer recent werd – gelukkig - Mason’s creatie in ere hersteld.

‘Relics’ leek en was bijzaak, ondertussen werd er flink doorgewerkt aan het nieuwe album. Langzaamaan tekenden de diverse stukken, songs zich af en ontstond er genoeg coherent materiaal dat gebruikt kon worden. Natuurlijk werd er nog volop geëxperimenteerd. Iets waar men lekker mee bezig was, was het achterstevoren opnemen van vocalen. Maar dan wel verbale delen die al achterstevoren voorgelezen of opgezegd waren! “Neeagadelouff” is een nieuw woord, maar als je het opneemt en achterstevoren afspeelt hoor je “fooled again”. Hahaha, wat een humor hadden die jongens van de Floyd hadden.

Uiteindelijk leidde al het werk tot vijf wat kortere nummers voor lp-kant A en één lang werk op lp-kant B. In die zin zou je kunnen spreken van de spiegel van ‘Atom Heart Mother’. Daarop staat het lange werk op lp-kant A en de kortere werken op lp-kant B. Er is meer vergelijk, de losse nummers hebben elk zo hun eigen sfeer zonder daarmee heel samenhangend te zijn. Al met al zijn de tracks op “Meddle’ wat minder experimenteel dan die op de voorganger.

De naam voor het nieuwe album werd dus ’Meddle’, een naam die niet te herleiden is naar een song of compositie. De naam is een soort woordgrapje, vrij vertaald iets met medaille en/of onderbreken. En zelfs dan nog heb je er weinig aan. De hoes hielp niet echt mee, want had/heeft niets met naam of inhoud te maken. Vaste hoezenmakers van Hipgnosis hadden wel een idee voor een mooie hoes: de kont van een Baviaan. Maar in een telefonisch contact, de band zat in Japan, liet men weten daar niet heel blij mee te zijn, men zag liever een “oor onderwater”. “Zelfs op afstand en de slechte lijn was de verbijstering van Thorgerson hoorbaar”, zo vertelde Mason later wat gniffelend.
Verbijstering of niet, Storm Thorgerson ging met het idee aan de slag, met het ons nu bekende resultaat. Je ziet het oor pas als je de hoes openklapt en omdraait. Er zit zelfs een licht psychedelisch tikje in met die op vloeistofprojectie-achtige projectie lijkende druppels. Thorgerson was uiteindelijk niet heel blij met zijn werk en vond het album beter dan de verpakking. Diens collega Aubrey Powell vond de hoes “a mess”. Bij latere versies werd er her en der nog wat gesleuteld aan de afbeelding, werden de druppels en kleuren wat duidelijker, maar de ontevredenheid bleef. De lp-binnenhoes wordt ‘gesierd’ met een zwartwitgroepsportret. Gebruikelijk in de tijd, maar de heren Floyd waren daar niet blij mee. Het was dan ook de laatste keer dat de groep zich op een hoes liet afbeelden. Bij de latere cd-boekjes werd het onderwater-thema wat meer uitgewerkt. Diverse dingen die onder water kunnen liggen, zoals takken, horloges, fluitjes, schelpen, ringen, brillen, etc. werden aldus gefotografeerd en gebruikt als illustratie bij de songteksten.

Thorgerson was niet heel blij met zijn creatie, de groep was daarentegen in hun noppen met het nieuwe album, het eerste, na ‘Saucerful of Secrets, waar de hele band samen aan gewerkt had. ‘Meddle’ begint met ‘One of These Days’. Het waait nogal en plotseling klinkt er een toon van een basgitaar met echo. Een tweede basgitaar valt in en een pittig tempo wordt ingezet. Waters en Gilmour spelen bas, elk in één stereokanaal. Dat de een wat helderder klinkt dan de ander, komt omdat op die bas oude snaren zaten. Er was, volgens Gilmour, wel iemand gestuurd voor nieuwe, maar die was zijn vriendin tegengekomen en vervolgens drie weken (!) onvindbaar. Heftige ontmoeting! Rick Wright plaatst zijn staccato orgelklanken en Gilmour lange gitaartonen. Halverwege wordt het nummer abrupt onderbroken voor iets wat op een machine lijkt. Een vervormde stem, die van Mason – zijn eerste publieke, vocale partij – roept weinig opwekkend: "One of these days I'm going to cut you into little pieces" en daarop keert het beginthema terug. Dit soort verbale gewelddadigheid zat ook al in ‘Careful with that Axe, Eugene’. Au. Wat zegt dat over de auteur? Aangenamer is het citaat/eerbetoon aan het thema van de Engelse science-fiction reeks ‘Dr. Who’. Dank Della Derbyshire. Even tussendoor: zij maakte geweldige elektronische muziek, de moeite waard om je in te verdiepen.

Heerlijk ’s zomers is het rustige ‘A Pillow of Winds’; akoestische gitaar, slide en Gilmour’s relaxte stem: “A cloud of eiderdown draws around me softening a sound. Sleepy time, and I lie with my love by my side. And she's breathing low. And the candle dies…” Sfeervol werkje dat zo typerend Pink Floyd is, warm, ongehaast, met wat zweverige klanken tussendoor, tijdloos. De titel verwijst naar een gezelschapsspel, Mahjong, een spel dat door de heren en dames van the Floyd in die periode regelmatig gespeeld werd.

Een beetje in stijl met de songs van het album ‘More’ (1969) is ‘Fearless’. Het is een eenvoudig nummer, rustig ook, met akoestische gitaren, maar tegen het eind oprukkende voetbalfans. Liverpool F.C. laat fragmenten ‘Youll Never Walk Alone’ van het succesduo Rodgers/Hammerstein horen, eindigend met luid gescandeerd “Liverpool!” De naam, ‘Fearless’, komt uit de voetbalwereld van toen. Het betekent zoiets als ‘awesome’; geweldig. Mason verbaast zich in zijn boek ‘Inside Out’ (2005) over het feit dat Waters, een fervent Arsenal fan, deze song op deze wijze wilde opnemen. Leuk allemaal, maar laat ik nou net niet van voetbal houden. Ik vond en vind dit werkje iets te (ver)storend.

En wat ik met ‘San Tropez’ aan moest? Dit was wel een heel simpele, rechttoe-rechtaan shuffle, muzikaal weinig om het lijf. Het is het enige solowerk op het album. Geschreven door Waters en kant en klaar aangeleverd. Gelukkig redt Wright met zijn pianosolo het nummer enigszins. Inmiddels was wel duidelijk, voor het geval je het nog niet wist, dat je met Pink Floyd alle kanten uit kon.
Dat werd nog duidelijker bij de laatste song van kant-A: ‘Seamus’. Blues met een huilende en jankende hond. Seamus is de naam van de hond van gitarist Steve Marriott. Marriot, dan in Humble Pie, een vriend van Gilmour leek het wel leuk de hond op muziek te zetten. Later verklaarde Gilmour: "I guess it wasn't really as funny to everyone else as it was to us". Dat klopt. Gelachen dat we hebben. Overigens kwam een tweede versie van het nummer, ditmaal met Mademoiselle Nobs, terecht in de film ‘Pink Floyd Live at Pompeï’ (1972). Nobs, een echte hond, was de hond van ene Madonna Bouglione, een kennis van filmregisseur Adrian Maben.

Twee van de vijf, hm, al met al een niet heel overtuigend begin van het nieuwe album vond ik toen. Gelukkig maakte lp-kant B dat helemaal goed met het ruim drie-en-twintig minuten lange ‘Echoes’. ‘Echoes’, een eerste instantie heette het werk nog ‘The Return of the Son of Nothing’ was het resultaat van ‘Nothing 1’ tot en met ‘Nothing 24’. Zelfs live werd het werk nog aangekondigd onder de werknaam ‘The Return of the Son of Nothing’, totdat de ‘echte titel’ viel.
Pink Floyd had lering getrokken uit het werken met Ron Geesin voor ‘Atom Heart Mother’ en daarmee fouten en toevalligheden als deel van het proces eigen gemaakt. Een verkeerd aangesloten wah-wah-pedaal leverde een bijzondere klank op. Houden! Wat spelen met een orgeltoon via een Lesley-speaker (speaker waarbij het geluid als het ware wordt rondgeslingerd door een draaiende speaker) en een echo-unit leverde een weer andere, bruikbare klank op. Dat werd uiteindelijk de begintune, dat hoge sonar-achtige geluid dat je in het begin hoort. Al met al heeft ‘Echoes’ qua opbouw een behoorlijke overeenkomst met ‘Atom Heart Mother’. Anders is dat de band nu alles zelf doet én er gezongen wordt. De song klinkt melancholiek: “Overhead the albatros hangs motionless upon the air. And deep beneath the rolling waves. In labyrinths of coral caves the echo of a distant tide comes willowing across the sand… “. Prachtig, de toon is gezet. Lyrisch gitaarwerk erbij en voilà. Het tussendeel is – net als Atom Heart Mother- wat experimenteler, maar dan keert het beginthema terug: “… And no one sings me lullabies and no one makes me close my eyes. So I throw the windows wide and call to you across the skies.” Op gitaar- en orgelklanken zweeft ‘Echoes’ langzaam ten einde. De harde realiteit van een afslaande Pick-up-arm verstoort de opgeroepen sfeer hardhandig. Dit werk heeft een zo eigen sfeer dat je wordt meegenomen op reis, prachtig. Na afloop van het werk moest ik altijd wel weer even op aarde landen.
‘Echoes’ werd door de critici lovend besproken, men vond het lange werk over het algemeen beter dan ‘Atom Heart Mother’. Dat vond ik niet, gelijkwaardig is waarschijnlijk een betere omschrijving. Wright vond het “One of the finest tracks the Floyd have ever done", terwijl Waters en Gilmour het wel oké vonden, de opmaat voor wat zou komen. Mason vond het wel een goede compositie, alleen een beetje te lang.

‘Meddle’ werd op 30 oktober 1971 in Amerika en pas op 13 november 1971 in Europa uitgebracht. In Engeland kwam het album tot een derde plek. Capitol in Amerika deed niet heel veel ter promotie, waardoor het album bleef steken op een wat magere zeventigste plek. Wel bracht men daar nog een single uit ‘Fearless/’One of These Days’, maar dat hielp niets. Pink Floyd was/is een lp-groep en daar wist men niet zo goed raad mee. Wij, Nederlanders, waren blij, hier werd ‘Meddle’ maar liefst tweede(!). Andere toptien-successen waren er in Denemarken (6e), België (10e), Frankrijk en Italië (7e) en Australië (4e). Inmiddels is ‘Meddle’ goud in Duitsland, Italië en Engeland, 2x goud in Duitsland en 2x platina in Amerika. Die mensen daar hadden gewoon wat meer tijd nodig. Succesland Nederland is daarentegen niet present met enige certificatie-status. Dat is dan wel weer vreemd. Na de release ging de band weer op tournee, maar nu vooral door Amerika en Canada om daar voet aan de grond te krijgen. Gezien het latere succes van de verkopen van het album is dat aardig gelukt.

Hoe een en ander live klonk is goed te zien in de film ‘Pink Floyd Live at Pompeï’ (1972). De documentaire van regisseur Adrian Maben laat Pink Floyd zien en horen in een verlaten amfitheater van Pompeï. De groep speelt ‘Echoes’ en ‘One of These Days’ van “Medde’, aangevuld met ‘Careful with that Axe, Eugene’; ‘A Saucerful of Secrets’ en ‘Set the Controls for the Heart of the Sun’. Later voegde Maben sfeerbeelden toe van de band aan de wandel, historische opnames uit het archief en de inmiddels gestarte opnames voor ‘Dark Side of the Moon’. Tijdens de opnames riep de band in een opwelling dat ‘Seamus’ ook in de film moest. Gelukkig kende Maben iemand wiens hond ze wel konden inzetten en dat is dan Madonna Bouglione met haar Nobs.
In de film wordt ‘Echoes’ in tweeën gehakt, bij de eerste officiële release van de soundtrack van de film in ‘The Early Years 1965-1972 Obfusc/ation’ (2016) is dat ‘hersteld’. Meest bijzondere was echter dat die soundtrack na 44 jaar pas uitgebracht werd. Tot die tijd moest je het -als je dat al wilde – doen met bootlegs. En dan nog, het feit dat die cd in de big box zat was eigenlijk per vergissing. Er staat dan ook nergens iets op over die set. In de box zat namelijk een vervangende disc: de 2016 remix van ‘Obscured by Clouds’. In de box zat wel de dvd/blu-ray met de film. Dat dan weer wel. De losse versie van Obfusc/ation’ heeft beide cd’s standaard. Achteraf een heel prettige vergissing zullen we maar zeggen.

En nu we het toch over die historische box hebben. Op de ‘Reverber/Ation’-set is ‘Nothing Part 14 (Echoes- work in progress)’ te horen, alsmede een live-versie van ‘Echoes’ en ‘One of These Days’, opgenomen voor de BBC op 30 september 1974. Voor al het werk in wording biedt een interessant kijkje in de keuken. In potentie is het ‘main-theme’ al helemaal aanwezig. Het is mooi om te horen wat er daarna nog aangepast is. En, het moet gezegd, ten goede.

‘Meddle’ met Pink Floyd “full in control” bleek qua werkwijze en klankkleur een flinke stap vooruit vergeleken met ‘Atom Heart Mother’. Dat beide albums aan elkaar verwant zijn mag duidelijk zijn, maar waarbij de experimenten op ‘Atom Heart Mother’ nog bijna leidend zijn, zijn ze in ‘Meddle ‘ ingebed in de structuren van songs en muziek. De weerslag daarvan zou helemaal tot bloei komen op ‘Dark Side of the Moon’ (1973). Maar daarvoor is er eerst nog de soundtrack van ‘Obscured by Clouds’ (1972). Samen met ‘Meddle’ de bouwstenen voor Het Grote Succes. Waar achter ‘Dark Side of the Moon’ een heel gedegen idee zat, is ‘Meddle’ het fraaie resultaat van een hele reeks nietsen. En dat is een kunst op zich.