Voor het begin van Focus moeten we zijn bij Thijs van Leer (1948- /dwarsfluit, piano, orgel, zang). Van Leer is geboren in een muzikale familie. Moeder, Mary Lindeman, speelt piano en geeft zoonlief les, vader, Ed van Leer, is een bekend dwarsfluitspeler. Thijs leert piano spelen en wordt opgevoed met klassieke muziek. Om het voetspoor van vader te kunnen treden krijgt Thijs rond zijn twaalfde een dwarsfluit. Lessen komen van vader. In zijn tienerjaren ontdekt Thijs John Coltrane en Miles Davis en stort zich vervolgens in de jazz. Van Leer begon een redelijk succesvolle eigen jazzgroep: Quintet Raoul Argenot. Ouders zagen graag dat Thijs naar het conservatorium ging, maar die voelde zich daar onzeker over en koos na zijn gymnasium een studie Kunstgeschiedenis.
In 1966 won Van Leer een muziekcompetitie en mocht als beloning een single opnemen met arrangeur Rogier van Otterloo. Met die single gebeurde weinig, maar het contact met Van Otterloo zou in de toekomst goed uitpakken. Gesterkt door het winnen van de prijs vroeg Van Leer het jaar daarop aan Ramses Shaffy of hij in diens begeleidingsgroep mocht spelen.
Twee jaar later kwam die begeleidingsgroep terecht in een radioprogramma: Jazz and Poetry. Daar waren ook Hans Cleuver (1947-2018/drums, zang) en Martijn Dresden (?/basgitaar, trompet, zang) aanwezig. Het contact beviel zo goed dat Van Leer, Cleuver en Dresden de nieuwe begeleidingsband van Shaffy en Liesbeth List werden. Daar lieten ze het niet bij, als Thijs van Leer Trio traden ze ook zelfstandig op met werk van anderen, zoals muziek van Traffic en Bob Dylan.
In 1969 komt de dan mega populaire musical Hair naar Nederland en zoekt de producent een begeleidingsband. De lijntjes zijn kort en dus wordt het trio gevraagd de muziek bij de Nederlandse Hair te verzorgen.
Dresden heeft al enige tijd aangegeven dat het goed zou zijn het trio uit te breiden met een extra melodie-instrument. Een en ander komt samen als trio gevraagd wordt om de muziek in te spelen voor een kerstsingle van Neerlands Hoop (Freek de Jonge en Bram Vermeulen): ‘Vier ballen en een piek’. In de studio is ook aanwezig Jan Akkerman (1946- /gitaar, luit). Akkerman speelt dan nog in Brainbox (elders op de LemonTree), maar is zoekende naar iets nieuws en speelt ondertussen tevens als studiomuzikant. Het samen spelen bevalt het viertal goed. Zowel Shaffy als Dresden stimuleren het contact met Akkerman. Shaffy doet dat door Akkerman te vragen mee te spelen op zijn nieuwe album. Geruchten dat Akkerman met een nieuwe groep bezig is leiden tot diens ‘ontslag’ uit Brainbox. Akkerman is nu ‘vrij’ om iets anders te doen. De weken daarna is het kwartet bezig met jammen, lekker samen spelen. Akkerman wordt toegevoegd aan de begeleidingsband van de musical Hair. Nog tijdens die lopende Hair-verplichting werd bekend gemaakt dat Nederland een nieuwe band rijk is: Focus. Akkerman:  "Focus is een woord uit het Latijn. Het betekent in veel talen hetzelfde: concentratie. En die concentratie, dat is de betekenis van wat Focus doet."

Focus eerste optreden is in Bird’s Club, Amsterdam. Op het programma staat een mix van werk van bands als Moody Blues, Procol Harum, Bob Dylan en wat eigen werk, zoals het nummer ‘Focus’.
Het voordeel van spelen in een avondmusical-reeks, zes avonden/week, is dat je overdag tijd hebt en meteen een plek voor je apparatuur en dus een oefenruimte. Die mogelijkheid werd dan ook ten volle benut. Ook al speelde Focus vooral voor het geld bij de musical, ze deden het goed. Zo goed dat in februari 1970 voor Polydor de soundtrack bij de musical met Focus werd opgenomen: ‘Hair – The American Tribal Love-Rock Musical – Original Amsterdam Cast’ (1970). Met een flinke knipoog zou je kunnen stellen dat dit het eerste, nulde, Focus-album is.
In juni 1970 was het klaar met de Amsterdamse Hair en tijd voor de musical om gedurende een periode van anderhalf jaar het land door te trekken. Natuurlijk werd Focus gevraagd als begeleidingsgroep, maar die was, na optredens in België en Spanje onder eigen naam toe aan een andere weg. In januari 1970 had men tijdens een Hair-pauze bovendien opnames gemaakt voor een eerste, eigen album.

De aanloop daar naar toe is er ook een via de bekende via via. Dresden’s vader kende Hubert Terheggen, directeur, RTM, Radio Tele Muziek België/Nederland, een onderafdeling van Radio Luxembourg. Terheggen hoorde potentie in de muziek van Focus en regelde allerlei contracten, zoals muziekuitgeverijen, maar ook studiotijd. Die studiotijd was in Sound Techniques Studio, Londen. Dat is de studio waar Procol Harum hun ‘A Whiter Shade of Pale’ opnam, net als Pink Floyd hun ‘See Emily Play’. Kortom een studio met historie.
Zeven composities kwam terecht op het eerste album: ‘Focus Plays Focus’ (1970). Het album is internationaal echter bekender onder de later in 1970 uitgebrachte titel ‘In and Out of Focus’. Ook in Nederland wordt het album onder die laatste naam verkocht. Voordeel is dat op de die tweede versie ‘House of the King’ staat, de A-kant van de eerste single. Voor alle composities tekent Van Leer. Samen met Erik Cleuver doet hij dat voor: “Why Dream’, ‘Black Beauty’ en ‘Focus (vocal)’. Erik is Hans Cleuver’s vader. ‘Happy Nightmare (Mescaline)’ is van Van Leer en Mike Hayes. Die laatste, gastheer van de Birds Club, Amsterdam, schreef de tekst speciaal voor Dresden omdat die al enige al dan niet prettige ervaringen had met drugs.  ‘Sugar Island’ is van Van Leer en Jan Staal. ‘Anonymus’ is een groepscompositie en de enige met Akkerman. De reden daarvoor is dat de meeste composities al gespeeld werden met het Thijs van Leer Trio.
De zang wordt verdeeld tussen Van Leer en Dresden, maar Van Leer vond hun beider Engels belabberd, Engels met een Hollands randje. Die constatering was de belangrijkste reden om niet al te veel te zingen en het accent te leggen op de muziek.

Het eerste album opent met het langste nummer, ‘Focus (instrumental)’. Ondanks het feit dat Akkerman later aansloot domineert de gitaar in dit nummer. Het werk meandert wat van rustig naar wat heftiger, jazzy, rockachtig. In het tweede deel geeft Van Leer een fluitsolo. Die roept een vergelijking op met Jethro Tull en dat is zeker niet verkeerd. ‘Why Dream’ (over de toekomst…) wordt gezongen door Dresden is een wat meer ‘pop’- achtig werk met mogelijke single-potentie. Beetje sixties stijl totdat Akkerman zijn solo speelt en we weer in 1970 zijn. ‘Happy Nightmare’ begint met akoestische gitaar en cello. Die laatste werd gespeeld door een goede vriend van Van leer: Wouter Möller. Tot 2020 zonder credits. Dresden’s zang is niet heel sterk, echter wel de puur jazzy gitaarpartij van Akkerman en Van Leer’s bijdrage op de magische Mellotron.
‘Anonymus’, de bandcompositie, zou je het eerste echte Focus-nummer kunnen noemen, want hier krijgt de Focusklank vorm. Na een korte, klassiek aandoend begin, inclusief trompet (beetje à la Ekseption), wordt een stevige rockbasis neergezet. Van Leer geeft een fluitsolo, gevolgd door piano, onderwijl begeleid door een heftige gitaarpartij van Akkerman. Break. Bassolo en dan mag Akkerman los. Break. Drumsolo en dan keert het thema terug en wordt het werk langzaamaan tot stilstand gebracht. Het lijkt wat op een van die jamsessies uit het begin, maar desondanks is het een afgebakend en duidelijk geheel.

Lp-kant B opent met ‘Black Beauty’. Die zwarte beauty was Koningin Sheba, waarvan Koning Salomon helemaal in de ban was. Ondanks de pittige openingsgitaarpartij is het een rustig nummer en duikt de trompet weer op. Kort werk dat niet heel veel indruk achterlaat. Dat geldt ook voor ‘Sugar Island’. Leuk liedje, vrolijk, mooi gitaar- en fluitpartij, dat wel. Slotstuk is ‘Focus’, maar nu mét, zang dat is. De zang wordt gehuld in echo. Akkerman speelt een vioolachtige gitaarpartij. Die zou hij nog veel vaker gaan gebruiken. De instrumentale versie is beter.
Voor een eerste album is het een aardig album, meer belovend dan betoverend. Na de opnames volgde een tournee die Focus door Europa voerde. Op Mallorca speelde ze ter ere van een tweede prijs, gewonnen in een talentenwedstrijd, het prachtige Concierto de Aranjuez’ van Joaquin Rodrigo. Het is een stuk voor gitaar en orkest, maar ook prachtig uitgevoerd door Miles Davis (trompet) met het orkest onder leiding van Gil Evans. Halverwege viel de stroom uit en werd Akkerman zo woest dat hij her en der wat kort en klein sloeg. Gevolg was een arrestatie en na afkoelperiode weer vrijlating. Beduusd van het een en ander gaan ze eenmaal terug op de hotelkamer maar wat muziek maken. Wat ze doen klinkt best aardig en wordt daarom de basis van een nieuw werk. Dat is een kant van het verhaal. De andere versie komt van Akkerman die vertelde dat hij dit werk schreef op een berg in gezelschap van een knappe, Spaande stewardess. Ook leuk toch? Hoe dan ook besluit men, eenmaal terug in het land, dit werk op te nemen en zo kregen wij het ‘House of the King’. Na een wat Middeleeuws begin horen we akoestische gitaar en dan het thema met dwarsfluit. Het wordt herhaald met elektrische gitaar, thema wisseling, herhaling van het eerste deel en korte gitaarsolo. Plakt goed in het oor, kortom een nummer voor een single: ‘House of the King’/’Focus’ (1970). Het werk kwam tot een 14e plek in de Top30.
Met het oog op buitenlands succes was Seymour Stein, eigenaar van het Amerikaanse Sire Records naar Nederland gevraagd te reizen om Focus live te zien en horen: "Without a doubt they were the most original band I had ever heard". Er kwam dus een contract met Sire. Omdat het album nog niet echt liep werd het meteen maar wat aangepast, andere titel, andere volgorde plus ‘House of the King’ erbij. Het opende meer oren, maar het echte succes bleef nog even uit. Daar veranderde zelfs de toekenning van een Edison, dé Nederlandse muziekprijs, niets aan.
Overigens werd ‘In and Out of Focus’ in 1973 nog eens aangepast. ‘Sugar Island’, Cuba, werd met als reden de onmin van Amerika met dat land van het album verwijderd. Hoe een groot land klein kan zijn.

Wat er wel veranderde was de sfeer in de band. Akkerman was niet blij met de bijdragen van Dresden die last had van drugproblemen. Ook was hij niet blij met drummer Cleuver, maar dat had meer te maken met het feit dat hij het drumspel van voormalig Brainboxmaatje Pierre van der Linden miste. Akkerman vroeg dus aan Van Leer om die twee te vervangen. Een heikele kwestie omdat Van Leer al menig jaar met Dresden en Cleuver optrok. Om de zaak te forceren stelde Akkerman een ultimatum, zij eruit of hij eruit. Van Leer trok partij voor zijn kompanen en dus werd het hij, Akkerman, eruit. Akkerman ging, en vormde met Pierre van der Linden, Ferry Maat (piano) en de blazerssectie van The Free (de Nederlandse band) een nieuw groep met daarbij als mogelijke zanger P.J. Proby. Werk werd ingestudeerd, maar op het moment dat Proby echt zou komen was die te dronken van Schotse whisky. De groep viel vervolgens langzaam uiteen. Maat besloot DJ te worden en werd bekend van diens Soulshow.
Ondertussen was platenmaatschappij Imperial die met ‘House of the King’ een hit met dito band in handen bleek te hebben “not amused”. Het conflict had inmiddels ook Terheggen bereikt. Die stelde een nieuwe manager aan, Yde de Jong, met de opdracht de zaak op te lossen en een band onder de naam Focus veilig te stellen. Het lijkt het kabinet wel. Na zes weken was er een oplossing, maar wat voor een. Cleuver en Dresden vertrokken inderdaad. Dresden ging eerst en werd vervangen door Peter van der Sande (Solution) en vervolgens door Jaap van Eik (Blues Dimension, Cuby + the Blizzards). Na het vertrek van Dresden was de band toch niet meer wat die was en vertrok Cleuver ook. Niet heel verrassend werd hij opgevolgd door Pierre van der Linden (1946- /drums). Van der Linden bracht Cyril Havermans (1948- /basgitaar, zang), ex-Big Wheel mee als nieuwe bassist. Yde de Jong’s opdracht was geslaagd, Akkerman’s staatsgreep in zekere zin ook. Het was een beetje dubbel. Door deze zet werd Focus inderdaad beter én wereldberoemd, maar het ging ten koste van de ‘relatie’ tussen hem en Van Leer. Het duurde even, maar uiteindelijk kwam de boemerang terug.

In de nieuwe samenstelling werd in Kasteel Groeneveld, Baarn, gewerkt aan nieuw materiaal. Geen zang meer, instrumentaal werk. Veel aandacht ging naar een lange compositie: ‘Eruption’. ‘Eruption’ is opgebouwd uit vijf onderdelen, elk weer verdeeld in subdeeltjes. Gezien de diverse titels lijkt het werk te gaan over Orpheus en Eurydice, een mythisch liefdesverhaal. In het kort: Orpheus zong zo mooi dat iedereen daarvan in de ban raakte. Hij werd verliefd op de nimf Eurydice en trouwde met haar. Echter op de vlucht voor een potentiële aanrander werd Eurydice gebeten door een adder en overleed na enige tijd. De ontroostbare Orpheus daalde met een gewaagd plan de onderwereld (het dodenrijk) in om daar aan de heersers over dat rijk, Hades en Persephone, te vragen of Eurydice terug mocht keren naar het land der levenden. Dat deed hij door te zingen. Met zijn spel betoverde hij iedereen en daarom werd voor hem een uitzondering gemaakt, maar op één voorwaarde: Orpheus moest vóór Eurydice lopen en mocht niet omkijken. Onderweg stelde hij haar allerlei vragen, maar dan kwam geen antwoord op. Onzeker of ze nu echt wel meekwam keek hij alsnog achterom. Afspraak verbroken. En ja, ze stond achter hem. Orpheus keerde dus zonder zijn grote liefde terug en verzon in vrouwenhaat en = volgens enkelen - in mannenliefde. Na jaren kwamen enkele nimfen op Orpheus af en verscheurde hem in blinde woede vanwege zijn vrouwenhaat. De overleden Orpheus daalde af in de schimmenwereld om daar eindelijk verenigd te worden met Eurydice. Sinds die tijd lopen ze over de Elysese Velden, oftewel de wereld van gelukzaligen.
Dit wetende zijn de subtitels veel duidelijker, alleen is ‘Tommy’, een compositie van Tom Barlage (Solution) niet te plaatsen. Bij Solution heet de compositie ‘Divergence’ en is te vinden op hun tweede, gelijknamige album (elders op de LemonTree). De titel, divergentie, uit elkaar bewegen, hadden ze misschien beter alsnog kunnen gebruiken. Thijs van Leer schreef het grootste deel van ‘Eruption’. Akkerman en Van der Linden een paar passages, net als Eelko Nobel. Nobel, was een bekende van Van Leer uit de groep rondom Shaffy en List en maakte zelf één single: ‘Meisje’ (1968). Er zijn twee korte, muzikale citaten in ‘Eruption’: de een uit de opera rondom hetzelfde thema: Orfeo (1603) van Claudio Monteverdi, de ander uit Concert voor Orkest (1943) van Béla Bartók (die laatste elders op de LemonTree).
Een van de eerste versies van ‘Eruption’ staat, als bonustrack, op ‘Focus Plays Focus’ in de box ‘Focus 50 Years’ (2020). Het werk duurt daarop maar liefst 37:31 minuut. Een kortere versie, 22:35 min., is te vinden op ‘Focus II’ (1971).
‘Eruption’ begint rustig, klassiek, pastoraal, dat wordt gevolgd door een reeks korte, pittige thema’s denk een beetje aan The Nice. Het geheel wordt herhaald en na een fikse drumbreak zijn we middels een gitaarsolo al bij het mooie, gevoelige Tommy-thema. Omwenteling, nieuwe thema’s en nieuwe gitaarsolo, rock-achtig ditmaal. Dan gaan we een beetje op de Santana-tour met een orgelsolo van Van Leer. De piano introduceert een nieuw thema, uitgevoerd met gitaar en dwarsfluit. We lijken af te dalen in de onderwereld met echo’s en kerkzang (?), donkere muziek en – toe maar – een drumsolo. De thema’s uit het begin keren terug, einde verhaal. Dan hebben we geheel in de proggeest van de tijd een lang werk me vele “twists and turns” gehad, mooie solo’s en een verhaal. Wat wil je nog meer? En dat is dan lp-kant B.

Op lp-kant A staan vijf losse tracks: ‘Hocus Pocus’, ‘Le Clochard’, ‘Janis’, ‘Moving Waves’ en ‘Focus II’. Allemaal gecomponeerd door Van Leer, behalve ‘Hocus Pocus’ en ‘Janis’, die zijn samen met Akkerman. ‘Moving Waves’ heeft een tekst van Sufi-dichter Inayat Khan.
‘Hocus Pocus’ is misschien wel de vreemdste hit van een band ooit, een heavy rock thema met alpengejodel. Het is, naar eigen zeggen, spontaan ontstaan en men dacht dat dat wel geinig was. Geinig genoeg voor een single in ieder geval. De single kwam tot een 10e plek in de Top40 (1971). Een snellere versie met Bert Ruiter op basgitaar kwam in 1973 zelfs een plek hoger uit. Op het album duurt ‘Hocus Pocus’ bijna zeven minuten, de single is ingekort tot net iets meer dan drie minuten. ‘Hocus Pocus’ is in de loop der jaren het signatuurwerk van Focus geworden, zeg je focus, dan zeg je… Juist! En dat alles omdat het lekker klonk.
“Le Clochard’, de zwerver of thuisloze, is van Akkerman met hemzelf op akoestische gitaar en Van Leer op Mellotron. Akkerman speelt gitaar met een klassieke inslag, iets dat hij op zijn solo-albums met luit nog zou versterken. ‘Janis’ trekt die lijn wat door. Ook dit is een rustig nummer met als hoofdinstrument de dwarsfluit, soms gedubbeld. ‘Moving Waves’ is het oudste nummer, Van Leer was 16 toen hij een eerste versie schreef. Het met akoestische gitaar en piano beginnend stuk wordt gezongen door Van Leer. Het laatste werk van de lp-kant is het titelnummer van de uitvoering van het Nederlandse album. Het ligt in het verlengde van ‘Focus’, het werk van het eerste album, maar is net even anders natuurlijk.
‘Focus II’, het album, is in verschillende studio’s opgenomen door vooral Van Leer, Akkerman en Van der Linden. Akkerman vond Havermans’ spel nog niet voldoende en koos er daarom voor een groot deel van de baspartijen zelf in te spelen. De meningen verschillen over wie, wat, wanneer en hoeveel. Feit is in ieder geval dat Havermans na het album wellicht dacht dat Focus voor hem te hoog gegrepen was en daarom besloot hij op te stappen. Dat dit in goed overleg in een plezante sfeer gebeurde bleek uit het feit dat iedereen meespeelde op zijn eerste solo-album. Zijn opvolger werd weer een bekende van Van der Linden: Bert Ruiter (1947-2022/basgitaar)

‘Focus II’ werd uitgebracht in oktober 1971 en bleek een instant succes: 4e in de Nederlandse Album Top100, 2e in de UK Album Chart en 8e in de US Billboard 200. Al heette het album in de US ‘Moving Waves’. Dat laatste was ook zo in Canada, 6e, en Australië (15e) en Finland (26e). ‘Focus II’ werd goud in Amerika en Engeland. Focus had geheel in stijl met hun naamkeus met dit album goed gefocust. Dat deden de lezers van Q en Mojo minder. In de lijst van “40- Cosmic Rock Albums” kwam ‘Focus II’ terecht op de 24e plek. Er is totaal niets kosmisch aan ‘Focus II’, integendeel. Het zegt misschien wel iets over het feit dat de rook blijkbaar nog niet om de hoofden van de lezers verdwenen is.
In Nederland kreeg het album een Edison, Focus’ tweede.

Tijdens de tournee in Engeland werd in Londen een nieuw nummer opgenomen: ‘Sylvia’. Later speelde Focus in The Old Grey Whistle Test, een fameus TV-programma. De groep kreeg daarop zeer enthousiaste reacties: “Mindblowing” Focus had tijdens de Engelse tournee een eigen generator bij zich vanwege een staking bij de stroom leverende bedrijven. Misschien omdat ze de enige groep waren die überhaupt ergens speelde waren de concerten uitverkocht en kreeg Focus in het blad Melody Maker de nominatie als “Brightest Hope” en in New Musical Express als die van “Best New Talent”.

In 1972 werden twee singles uitgebracht: ‘Sylvia’/’Love Remembered’, die werd 9e in de Veronica Top40-lijst, gevolgd door ‘Tommy’/’Focus II’; 21e in de hiervoor genoemde lijst. Tussen de diverse optredens door werkte Focus aan een nieuw album, hun derde. Het zou in navolging van ‘Focus II’, simpelweg ‘Focus 3’ genoemd worden. Het dubbelalbum (!) verscheen in november 1972. Opvallend was dat het album zowel nieuw als gerecycled werk laat horen. Zo horen we een nieuwe versie van ‘Anonymus’, bekend van het eerste album, en een versie van enkele delen van ‘Eruption’ van ‘Focus II’.
‘Focus 3’ opent met ‘Round Goes the Gossip’ van Van Leer. De compositie begint pittig met enkele thema’s die vervolgens herhaald worden. Dan een vertraging en zang van Van Leer. Opnieuw haalt hij zijn inspiratie uit het verleden. In de tekst haalt hij enige citaten aan uit ‘Aeneis’, een gedicht van de Romeinse dichter Vergilius. De thema’s keren terug, het tempo gaat omhoog en met dezelfde thema’s sluit het werk af. Geen solo’s hier. ‘Love Remembered’ zou je al kunnen kennen als B-kantje van de single met ‘Sylvia’. Het ‘liefdesnummer’ is geschreven door Akkerman. Het is een zacht werk met veel dwarsfluit en op de achtergrond klassieke gitaar. Bijzonder vind ik dat Akkerman zichzelf hier niet op de voorgrond plaatst. ‘Sylvia’, een stuk dat Van Leer nog schreef tijdens zijn werk met Ramses Shaffy is opgedragen aan zangeres Sylvia Alberts. Alberts kreeg een stuk voor solozang, maar Van Leer vond dat niets en schreef ‘Sylvia’ voor haar. In eerste instantie had het nummer een tekst geschreven door Linda van Dyck en heette: "I Thought I Could Do Everything on My Own, I Was Always Stripping the Town Alone". Voor de Focus-versie werd de tekst geschrapt en het nummer iets bewerkt. Het intro werd bedacht door Van Leer’s broer Frank.  Zoals hierboven te lezen werd ‘Sylvia’ een hit. Bijzonder, want er gebeurt niet heel veel in het werk dat zich alsmaar lijkt te herhalen.
‘Carnival Fugue’ (Van Leer) lijkt, gezien de toevoeging fuga een klassiek werk, maar schijn bedriegt. Het begint met gevoelige snaren en gaat dan via een jazzy intermezzo richting de Caraïben met vrolijkheid en fluitjes. Carlos Santana ligt hier ook op het strand. ‘Focus III’ is van Van Leer. Akkerman laat lange, vioolachtige tonen horen, begeleid door Hammond-orgel. Mooi nummer.
Het eerste lange werk, ‘Answers? Questions! Questions? Answers!’ is een groepscompositie. Het werk begint met basgitaar. Na enkele thema’s horen we een fraaie gitaarsolo, gevolgd door een even fraaie fluitsolo en een tweede, nog fraaiere gitaarsolo. Het is een sfeervol nummer waarin je lekker kunt verdwalen. Juist een werk als dit laat horen waarin Focus sterkt is. Komt het wat bekend voor? Denk dan even aan ‘Eruption’.
De nieuwe ‘versie’ van ‘Anonymus’, een groepscompositie’ neemt op de lp heel kant 3 in beslag en dat was nog niet genoeg, want ‘Anonymus (Conclusion)’ volgt op lp-kant 4. Het thema ken je wellicht van het eerste album. Het wordt hier wat vlotter gespeeld. ‘Anonymus’ is een typisch Focusnummer met thema-wisselingen, snel, langzaam, hard, zacht, diverse  solo’s, ook van bas en drums. Zo’n nummer dat als een lange ‘jam’ of improvisatie klinkt.  De ‘Conclusion’ is een lange drumsolo.
Na het lange groepswerk pakt Akkerman zijn luit ter hand in ‘Elsbeth of Nottingham’. Hij was in deze periode erg ínto’ de luit en liet dat zowel op zijn eigen albums als in Focus horen. Akkerman wordt begeleid door blokfluit en wat percussie.
De oude lp sluit merkwaardig genoeg af met een oudje: ‘House of the King’. Naar zeggen om de lp vol te krijgen… Het is niet eens een nieuwe versie, maar gewoon oud werk van andere musici die niet eens genoemd worden. Een faux pas. Op de meeste cd-versies werd het gelukkig weggelate en werd ‘Anonymus II’ het slotstuk. In de al eerder genoemde box is de volgorde weer terug veranderd, maar is ‘House of the King’ wijselijk weggelaten.

Het Nederlandse publiek was enthousiast over ‘Focus 3’, het album kwam tot de 1e plek in de lp-lijst. In Engeland werd het album 6e en in Amerika 35e. Zowel in Engeland als Amerika werd het album goud. Het wordt daar gezien als één van de beste albums van Focus. Daar kan ik mij wel in vinden, maar dan wel samen met ‘Focus II’, daar ligt immers de basis voor dit werk.

Speciaal voor  de Amerikaanse markt werd, zoals hierboven al te lezen was, ‘Hocus Pocus’ opnieuw opgenomen en wederom een Top10-hit (9e). Een leuke anekdote: Na ‘Focus 3’ ging Focus op tournee door Nederland, België, Engeland en Amerika. Tijdens de tournee door Amerika stonden ze ook in een bekend TV-programma: The Midnight Special. Live mét publiek. Er was slechts één maar: er was slechts vier minuten speeltijd. Natuurlijk moest Focus hun hit, ‘Hocus Pocus’ spelen, maar die was veel langer. “Of het niet korter kon?” “Nee”, was het antwoord, “wel sneller.” En aldus werd het nummer ongeveer twee keer zo snel gespeeld. Het leidde tot een zeldzame, staande ovatie van het aanwezige publiek.
Nog een? De populariteit in Engeland was ongekend. Zowel ‘Hocus Pocus’ als ‘Sylvia’ stonden in de singlelijsten. De albums verkochten daar zo goed dat de Nederlandse vinylperserij op een bepaald moment gedurende tien dagen alleen nog Focus-lp’s perste…
Het zijn leuke verhalen en zeggen genoeg over – ooit-  een van ’s lands populairste bands.

Terug van de tournee in Amerika ging Focus opnieuw naar Engeland om daar twee uitverkochte concerten te geven in The Rainbow Theatre. Het concert vond plaats op 5 mei 1973 en werd live op de BBC uitgezonden. Gelukkig maar, want daarom hebben we nu beelden bij het concert.

Tsja, en dan treedt de ‘Wet van Succes’ in werking. Er moet een nieuw album komen, maar er is geen tijd geweest iets te bedenken. De tournees waren lang, ver, vermoeiend, je zit (te) dicht op elkaar met als gevolg oplopende irritaties en een minder zuiver perspectief. De relatie tussen Van leer en Akkerman die al niet meer was zoals eerst, stond nog meer onder druk. Akkerman had nog wel ideeën, de rest, lees vooral Van Leer, niet. Er waren studiosessies, maar daar dook Akkerman niet op. Uiteindelijk werd zo’n veertig minuten muziek opgenomen, maar in sessies of met Akkerman of met Van Leer. Samen in één studio kon niet meer. Er kwam ook geen besluit over wat met het materiaal te doen. Producer sinds het tweede album Mike Vernon omschreef deze periode als: "probably the worst ten days I've ever spent in a studio". Als bekende ‘noodoplossing’ koos hij er in deze omstandigheden voor een live-album uit te brengen: ‘At the Rainbow’ (1973), soms ook ‘Live at the Rainbow’.

Hoe goed Focus is wordt met dit live-album nogmaals duidelijk. In vogelvlucht passeren de hits, ‘Hocus Pocus’ en ‘Sylvia’, maar ook ‘Focus II en III’, ‘Answers? Questions! Questions? Answers!’ en ‘Eruption’. De combinatie met (heavy-)rock en klassiek met een vleugje jazz werkt perfect. Ondanks alle prachtige bijdrage van Van Leer trekt het soms bijna furieuze en razendsnelle spel van Akkerman de meest aandacht. Wat die man dan allemaal uit zijn gitaar haalt. Ruiter en Van der Linden zorgen voor een perfecte, zware basis voor het geheel. Kortom, dit live-album is er een om van te genieten. In Duitsland wordt het uitgebracht in een luxe drievoudige klaphoes met voor- en – achterzijde in reliëf. Anderen landen moeten het doen met een simpele, zwarte hoes met een wel heel kleine foto van de band. En wat die Oosterse taferelen allemaal met Focus te maken hebben?
Vreemd is dat ondanks alle populariteit ‘At the Rainbow’ het minder goed doet dan ‘Focus III’. Het album scoort het best in ons land, 9e, in Engeland slechts 23e en in de US maar 153e. Noorwegen doet het dan met een 22e plek beter. Geen goud, maar zilver en dan alleen nog in Engeland. Hoe het werkt met aankopen blijft een mysterie. In tegenstelling daarmee werd Jan Akkerman door de lezers van Melody Maker in 1973 gekozen tot “Best Guitar Player in the World”. Zelfs Gitaargod Eric Clapton gaf toe dat Akkerman de beste was, zichzelf daarmee ernstig tekort doend.

Ondertussen zijn Akkerman en Van Leer na enige tijd weer tot rust gekomen en hebben blijkbaar een werkbare vorm gevonden, want Focus gaat ‘gewoon’ weer op tournee. In Amerika wordt in de bekend Electric Ladyland Studios zelfs nieuw materiaal opgenomen, live wordt een nieuw werk gespeeld, ‘Vesuvius’. Het leek dus weer goed te gaan met Focus. Terug in Nederland en met sessies in de vaste oefenstek, Kasteel Groenveld, liet Pierre van der Linden weten de band te gaan verlaten. Met over acht dagen een nieuwe tournee voor de deur moest in allerijl een nieuwe drummer gevonden worden. Producer Vernon stelde een reeks geweldige drummers voor: Aynsley Dunbar (ex-Zappa dan) en Mitch Mitchell (ex-Jimi Hendrix). Helaas waren beide drummers bezet. Colin Allen (1938- /drums, ex-Stone the Crows) kon wel. Allen had gedrumd bij Bob Dylan, John Mayall, Mick Taylor (Rolling Stones/Mayall), Salomon Burke en talloze anderen. Zoals je ziet is het vooral een bluesdrummer, geen rock, maar wel een met een oud jazz-verleden. Allen vloog naar het kasteel, zag en speelde mee en ging ervoor.

Begin ’74 ging Focus weer de studio in voor een nieuw album. Echter blijken de oude spanningen niet verdwenen. Overdag werken Van Leer, Ruiter en Allen, ’s Nachts doet Akkerman zijn ding. Dat belet hem niet om ongeveer de helft van het nieuwe materiaal aan te leveren. De eerdere sessies en de opnamen in Electric Ladyland blijven op de bekende plank liggen.

In april 1974 komt Focus’ vijfde album uit: ‘Hamburger Concerto’. De titel is van Akkerman en een van een leven “on the road”. De tijd verdoend in diverse Holiday Inn’s, kijkend naar comics en cartoons, onderwijl koffie, cheesecake en hamburgers etend. Voor het zelfde geld had het album dus het ‘Cheesecake Concerto’ geheten. In mijn optiek een veel leukere naam, maar de verwarrende, mogelijke verwijzing naar de Duitse plaats Hamburg, gecombineerd met ‘concerto’ roept eerder iets op van klassieke muziek. Niet onterecht, want met het nieuwe album zijn er zowel van Akkerman als van Van Leer meer klassieke invloeden te horen.

‘Hamburger Concerto’ opent met ‘Delitiæ Musicæ’ (Akkerman), een stuk voor luit en fluit. Daarmee sluit het direct aan op het laatste werk van ‘Focus 3’. ‘Harem Scarem’ (Van Leer) is de zoon of dochter van ‘Hocus Pocus’. Beetje jonger, meer jazzy, swingend, korte verwijzing naar ‘Focus 3’. Het blijft je wel bij, maar de single bleek niet succesvol. 'La Cathédrale de Strasbourg' (Van Leer) opent met vleugel, fluit en akoestische gitaar, gevolgd door pijporgel (kerkorgel?). Ongeveer op de helft luidt Van Leer verbaal de klokken, zingt, fluit met de mond. Akkerman geeft een solo op elektrische gitaar en Allen ruist behoorlijk met zijn bekkens. ‘Birth’ (Akkerman) is het laatste werk van oude lp-kant A. het werk is geschreven ter gelegenheid van Akkerman’s pas geboren zoon Friso. De geboorte begint met klavecimbel en gaat via Akkerman’s typische gitaarklank met solo’s en dwarsfluitsolo’s. Met de vele wendingen in passages is het een echt Focus-werk.
Heel lp-kant B wordt in beslag genomen door het ‘Hamburger Concerto’. De zes onderdelen zijn geschreven door zowel Akkerman of Van Leer en één deel zelfs samen! Ook dit is een echt Focusnummer met ruime aandacht voor solo’s. Tegelijkertijd is het ook anders. Hier namelijk geen “blowing sessions”, zoals op eerdere albums – dat kon ook niet vanwege de werkwijze – maar eerder een uitgedacht plan met om de beurt bijdrage van. Mede door de werkwijze en zelfs met nogal wat overdubs luistert ‘Hamburger Concerto’ als een meer uitgebalanceerd album, minder ruw. Mooier is niet altijd beter. Ik vond/vind het muzikaal een prima album, maar toch ontbreekt er iets…
Gelukkig waren er veel mensen erg enthousiast over ‘Hamburger Concerto’. In ons land 8e in de Lp Top100, in Engeland 20e, US 66e, Noorwegen 16e, Canada 95e en Australië 14e. In Engeland werd het album bovendien zilver.

Na ‘Hamburger Concerto’ volgde volgens het bekende stramien een tournee. Ditmaal, naast Europa, Engeland en Amerika zelfs door Japan en Australië.

Het laatste album met Akkerman, ‘Mother Focus’ (1975) kwam op eenzelfde manier tot stand als de voorganger, maar wel in een andere setting. Vernon was niet meer in beeld, Terheggen, die uit de beginfase, weer wel. Van Leer had weinig tot niets geschreven en weinig fut ook om iets te doen. Voor Akkerman hoefde het allemaal ook niet zo. Het gebrek aan materiaal bracht nieuw talent naar boven, het merendeel van de composities voor ‘Mother Focus’ is van Bert Ruiter. Ruiter en Allen begonnen te experimenteren met drummachine’s, dit tot grote ergernis van Akkerman. Het verhaal gaat dat hij het ding door de studio gooide en Allen de dag erop ontslagen werd. Allen werd vervangen door een Amerikaanse rock-drummer: David Kemper (1947- /drums). Kemper had gedrumd bij de Jerry Gracia (Grateful Dead) Band en bij Bob Dylan. Met het oog op de veranderde rock-muziek-markt in Amerika besloot Focus hun eigen, Europese stijl om zeep te helpen ten gunste van een meer Amerikaanse rockaanpak, kortere nummers, minder klassiek en meer middle of the road. Dus eigenlijk muziek met weinig om het lijf. Er was meer: zowel Akkerman als Van Leer waren bezig met solo-albums en ‘bewaarden’ nieuw/beter werk voor die albums ten koste van Focus. Het zal ongetwijfeld de sfeer in de band geweest zijn die hieraan bijdroeg. ‘Mother Focus’ werd niet verrassend alom negatief besproken. Sterker nog, Akkerman wilde het werk niet eens live spelen, omdat hij het te slap vond.
‘Mother Focus’ begint nog aardig met het titelnummer, maar bij nummer twee, “I Need a Bathroom’ gaat het al helemaal mis. Is dit Focus? Bij een blinddoektest zou je het niet raden. ‘Bennie Helder’ is wel aardig, maar veel te licht voor een nummer van Focus en dat zou dan het sterkste nummer zijn…
‘Soft Vanilla’ is een prima muziekwerk, maar niet onder de vlag van ‘Focus’. Zo gaat het zo’n beetje het hele album door. Daar laat ik het dan ook maar bij.
In Nederland kwam het album niet in een hitlijst, de Noren deden het nog aardig met een 17e plek en de Britten met een 23e.

Focus had zijn basisprincipe verloren, het ‘focussen’ verleerd. Dat blijkt uit de rommelige periode die volgt. Akkerman vond dat minstens 40% van Focus’ succes kwam door het drumwerk van Van der Linden, die moest dus terug. Pierre kwam, ging mee op een naar eigen zeggen ongeïnspireerde tournee en vertrok – wellicht daarom - weer bij thuiskomst. Een tournee werd afgezegd en Kemper weer teruggehaald. Kort voor een nieuwe tournee door Engeland vroeg Van Leer Akkerman te vertrekken, want hij wilde alleen nog blije muziek maken. De invaller: de Belgische (jazz-)gitarist Philip Catherine. Na de tournee verving Eef Albers Catherine, Kemker werd soms vervangen door een andere Amerikaan, Richard James.

In de rommelige fase vroeg Terheggen aan Mike Vernon om het onuitgebracht materiaal nog eens te beluisteren en bekijken of er mogelijk een album van gemaakt kon worden. Zonder inbreng van de heren Focus stelde Vernon een album samen dat vooral bestond uit de gemaakte en niet gebruikte opnamen uit mei ’73, de periode ná ‘Focus 3’.
‘Ship of Memories’ (1976) is een verrassend album in de zin van dat het niet helemaal tegenvalt. Het album opent met ‘PS March’ (Van Leer), oftewel Pierre’s March, een ode aan Pierre van der Linden. De mar is een echt Focus-werk met vioolgitaar en een mooie solo, omlijst door klassiek aandoende thema’s. ‘Can’t Believe My Eyes’ (Akkerman) is één lange gitaarsolo. Die hadden we wel eerder willen horen en zou niet misstaan hebben op ‘Focus 3’. ‘Focus V’ (Van Leer) is met die titel precies dat wat je verwacht, mooie solo van Akkerman weer. ‘Out of Vesuvius’ was in verschillende vormen veel live gespeeld. Hier hoor je de sterke kant van de band, beetje jammend thema’s verkennen en lekkere solo’s spelen.
Lp-kant B is duidelijk anders, een “mixed bag”. ‘Glider’ (Akkerman) is ondanks Akkerman’s eerdere aversie een nummer met drummachine. Als je denkt “waar ken ik dit van?”, nou het is een  bewerkte versie van ‘Mother Focus’ het titelnummer van het gelijknamige album. ‘Red Sky Night’ (Akkerman/Van Leer) is zo’n hopeloos romantisch Focus-nummer met fluit en gitaar. Ook dit werd gerecycled als ‘Avondrood’. Dat laatste nummer kwam op een album ‘Zing je moerstaal’ (1976). Een bijzondere verzameling liederen van een scala aan artiesten, waaronder Kayak en Earth & Fire. ‘Spoke the Lord Creator’ (Van Leer) is iets teveel Americana, maar het moest een poging iets van Haydn en Brahms in muziek te verwerken. Een versie ervan werd gebruikt voor het ‘Hamburger Concerto’. ‘Crackers’ is Akkerman’s funky werk. Het wordt gespeeld in een stijl die je vooral zou kunnen horen op het schitterende album van Akkerman met oud-Branbox-zanger Kaz Lux: ‘Eli’ (1976). Op ‘Ship of Memories’ past het minder. ‘Het titelnummer is van Van der Linden. Hij speelt het in zijn eentje op drums en harmonium. Een interessant, kort, experimenteel werk. Het in de rij laatste album met Akkerman is er dus een die deels goed werk laat horen en deels niet eens een herinnering is.

Na ‘Ship of Memories’ sloot Van Leer een nieuw platencontract. Voor een nieuw album kwamen zowel Catherine als Albers naar de studio. Omdat de eigen zangkwaliteiten niet geschikt gebleken waren werd volgens de grillige wegen van het lot P.J. Proby gevraagd. Hij deed zijn ding, maar volgens Albers was diens Four Roses Whiskey-drankgebruik zo hoog dat de naburige slijterij in no time uitverkocht was. Drummer James bleek niet te voldoen en werd vervangen door weer een Amerikaan: Steve Smith. Het album dat gemaakt werd in die bezetting, Focus con Proby’ (1977) was volgen Cleuver, dan Van Leer’s manager, “simply shameful”. Een dissonant slotakkoord. In augustus 1978 liet Van Leer weten dat Focus ermee ophield.

In 2020 werd ter ere van 50 jaar Focus de hierboven al genoemde, mooie box uitgebracht. Daarin al het werk met Akkerman, maar ook verschillende BBC-sessies, talloze bonustracks, filmbeelden en een aardig boekje met foto’s en tekst. Voor de Focusfan van deze periode een must.

Na 2002 zou Van Leer verder gaan met Focus en enkele niet onverdienstelijke albums maken. Geschiedkundig gezien is echter de meest interessante periode van Focus de beginperiode, de band mét Akkerman. Het is een periode met bijzondere, boeiende, inventieve muziek. De muziek die Focus wereldwijd beroemd maakte. Een periode ook van toppen en dalen van waaruit zo af en toe een vrolijk jodelen klinkt.