Vraag
naar Duitse muziek; het merendeel – inclusief Google - zal een
associatie hebben die overeenkomt met bovenstaande foto. Experimentele
Duitse rock en zelfs elektronische Duitse muziek heeft daar weinig mee
te maken. Of misschien wel? Duitsland na de Tweede Wereldoorlog is een
land in puin, ontredderd, mensen die hun idealen kwijt zijn, hun
voorbeelden afgestraft zien en eigenlijk helemaal opnieuw moeten
beginnen. Dankzij het Marshallplan van de geallieerden wordt Duitsland
snel op poten gezet. Dat daarbij een scala aan westerse cultuur het land
binnenstroomt is voor velen niet erg, ze zoeken dat juist op. Een
generatie Duitse kinderen die tijdens de opbouw geboren wordt kent wel
welvaart, maar heeft vooral vraagtekens bij het verleden. Is dit het
land waarin ze willen wonen? De cultuur? Veel jongeren keren zich af van
dat verleden en zoeken een eigen weg naar de toekomst.
Dat gebeurt niet
alleen in Duitsland, maar overal. De hippe, alternatieve, progressieve
en politiek geëngageerde jaren zestig zijn het gevolg: in elk opzicht
anders zijn en worden. Duitse jongeren zitten echter in een andere
positie. Ze willen zich niet alleen afkeren van het land van hun ouders,
maar ook van dat van de westerse landen onder wiens dominante juk ze
leven. Een en ander escaleert in 1967 als tijdens een demonstratie tegen
het bezoek van de Sjah van Perzië,
Benno
Ohnesorg door een agent in burger wordt doodgeschoten. Met name dit feit
is de reden dat veel jongeren zich afkeren van de heersende cultuur en
hun heil zoeken in andere samenlevingsvormen als bijvoorbeeld communes.
Daar ligt enerzijds de bakermat voor veel nieuwe muziek, maar ook voor
bijvoorbeeld de Baader Meinhoff Gruppe. De muziek van deze generatie
weerspiegelt hun frustraties, wensen en ideeën. Ook in de muziek keren
jongeren zich af van de bekende en heersende cultuur. Een aantal
losstaande feiten veroorzaakt een reactie met gevolgen.
Componisten als
Karlheinz Stockhausen en Herbert Eimert droomden na de oorlog van nieuwe
muziek; muziek die alleen door of met behulp van elektronica
geproduceerd kon worden. Daarnaast stonden de jongeren snel open voor
bands als The Beatles, maar zagen er niets in om het pad van de rock’n
roll ook op te gaan, dat was te westers. De eyeopener, beter de
earopener, kwam van twee kanten. Pink Floyd liet met hun dubbel-lp
Ummagumma een totaal nieuwe manier van muziek maken horen: een soort
space-rock met invloeden van dagelijkse geluiden uit zowel huis als
natuur.
De langgerekte nummers vol geluidsexperimenten waren precies dat andere
geluid dat men zocht. De katalysator in het geheel was Frank Zappa. Zijn
concert in 1968 met de Mothers of Invention tijdens de Essener Songtage
was voor de meeste Duitse jongeren die op zoek waren naar hun muziek
precies dat wat ze zochten: kritiek op de westerse maatschappij, parodie
en satire en muziek die een samenraapsel bleek van doowop tot en met op
Europese basis gestoelde klassieke muziek. Combineer dat met Pink Floyd
en met Stockhausen’s en Eimert’s idee en zet dat af tegen de opvattingen
van de tijd: Deutsche Musik ist da und ist Neu!
Achteraf gezien zijn op
heel veel plaatsen in Duitsland jongeren op hun eigen manier bezig hun
muziek te scheppen. In Berlijn is het Zodiac Free Arts Lab een broeinest
van nieuwe muziek; een ontmoetingsplek voor mensen als Klaus Schulze,
Edgar Froese (foto linksboven) en Connie Plank die met name geïnspireerd
worden door Thomas Kessler. Het trio vormt later de eerste versie van
Tangerine Dream. In een oud schoolgebouw in
het
plaatsje Wümme verdoet een groep de tijd met luieren en muziek bedenken.
Als de ‘nieuwe’ Beatles heeft Faust (links boven deze tekst) een enorm
voorschot gekregen van platenmaatschappij Polydor. Als ze na heel lang
uitstellen uiteindelijk hun plaat afleveren schrikken die zich meer dan
een Tirolerhoedje. In Schloss Nörvenich timmeren enkele ex-leerlingen
van Stockhausen aan hun nieuwe weg: Holger Czukay en Irmin Schmidt
hebben met drummer Jaki Liebezeit en good looks gitarist Michael Karoli
hun eigen Can-visie (rechtsboven) op de toekomst. In Düsseldorf trekken
twee nette heren zich terug in hun Klinkklang studio: Ralf Hütter en
Florian Schneider (foto links hierboven) proberen daar hun puur
elektronische Kraftwerk dansmachine op te starten, daarmee meteen een
splitsing aanbrengend tussen de langharige hippies en de kortharige
nieuwe
zakelijkheid.
In dezelfde plaats is een duo onder de naam Neu! (rechts) aan de slag;
multi-instrumentalist Michael Rother en drummer Klaus Dinger zetten een
opvallend geluid neer dat later invloed zou hebben op David Bowie en de
hele punk-scene. Zo zijn er veel meer: Harmonia, Gila, Popol Vuh,
Cluster, Amon Düül I en II, Deuter, Agitation Free. Overeenkomst bij al
die bands en namen is het gebruik van een grote hoeveelheid elektronica
en de repeterende ritmes van het slagwerk; later ook drummachines. Jaki
Liebezeit gaf ooit aan dat slagwerk vaak de tijdgeest bepaalt en daarmee
muziek al dan niet dateert. Die manier van spelen was zo bijzonder dat
Brian Eno later zei: “There were three great beats in the 70s: Fela
Kuti’s afrobeat, James Brown’s funk and Klaus Dinger’s Neu!-beat.”
Nieuwe muziek, nieuwe platenlabels. Met name Brain en Ohr (het label van
Rolf-Ulrich Kaiser) zijn dé labels als het gaat om de experimentele
Duitse muziek. Maar ook grote namen als Philips en United
Artists/Liberty pikken hun deeltje mee. Naast de muzikanten zijn er ook
een paar producers zonder wie deze muziek niet zo zou klinken: Dieter
Dirks, die als technicus aan de wieg stond van onder andere de tweede,
derde en vierde Tangerine Dream platen; platen waarmee Tangerine Dream
bekend werd in Engeland; de eerder genoemde Rolf-Ulrich Kaiser die in
eerste instantie een soort motor was achter veel muziek, maar iemand
waarvan de musici zich later negatief over uitlieten en hem links lieten
liggen omdat hij hun muziek als ‘kosmisch’ verkocht; Conny Plank
(links), godfather
van de Duitse muziek, de naam die bijna garant staat voor alles wat met
Krautrock - zoals deze muziek eerst wat schertsend genoemd werd, maar nu
een eretitel is – te maken heeft en ooit U2 weigerde te produceren omdat
de stem van Bono hem niet aanstond; Gerhard Augustin, die samen met
Uschi Nerke het programma Beat-Club op de TV bracht en platencontracten
regelde voor menig artiest.
Zoals eerder gezegd was ieder voor zichzelf
bezig met soms regionaal veel, soms weinig succes. Totdat David Bowie
halverwege de jaren zeventig – de hoogtijdagen van de Krautrock waren
allang voorbij - aangaf helemaal ondersteboven te zijn van de Duitse
muziek en samen met Brian Eno naar Berlijn toog om daar enkele voor hem
essentiële platen te maken. Zijn actie was aanleiding voor veel mensen
om eens wat dieper in die kruidige rock te duiken en voor het eerst
ontstond er een overzicht van al die verschillende bands. Dat leidde
vervolgens tot een nieuwe hype en dus een stroom Duitse bands en muziek
die samen vielen onder de noemer: Neue Deutsche Welle, zoals D.A.F., der
Plan, Palais Schaumburg, Pyrolator, Einstürzende Neubauten, maar ook de
schattige Nena met haar negenennegentig luchtballonnen. De meest
spannende muziek komt echter nog steeds van halverwege de jaren zestig
tot begin jaren zeventig, muziek die van heel verstild, bijna ambient,
tot gitaarerupties met heavy beat gaat, van dromerige filmmuziek tot ad
hoc collagetechnieken, van akoestische gitaren tot en met een scala aan
synthesizers en vroege computers. Veel hiervan is te vinden op Deutsche
Elektronische Musik 1 en 2. Stuk voor stuk juweeltjes die vragen om veel
meer van dit soort muziek. Er is dan ook best veel, maar je moet er goed
naar zoeken en wel een beetje de weg weten in de Heimat van de
Krautrock. |